Bài toán dẫn dắt của doanh nghiệp nhà nước

Nỗ lực nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp nhà nước vừa giúp huy động thêm nguồn lực phát triển, vừa góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Ảnh: Đức Thanh. Đồ họa: Đan Nguyễn

Vẫn mơ được như… tư nhân

Được đề nghị có ý kiến chốt lại Diễn đàn Doanh nghiệp nhà nước nâng cao năng lực cạnh tranh và vai trò dẫn dắt, diễn ra cuối tuần trước, ông Chử Đức Hoàng, Chánh văn phòng Quỹ Đổi mới công nghệ quốc gia (Bộ Khoa học và Công nghệ) đã chọn một lời chúc.

“Chúc các doanh nghiệp nhà nước và các anh chị lãnh đạo ‘chi được tiền’ cho khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số”, ông Hoàng nói.

Không phải ngẫu nhiên ông Hoàng chọn ý này sau khi đã có một bài trình bày dài và chi tiết để chứng minh đòn bẩy chính sách lớn chưa từng có cho đổi mới công nghệ. Đòn bẩy này không chỉ được kích hoạt bởi hành lang pháp lý với tư duy “kiến tạo phát triển”, thay vì “quản lý hành chính” của Nghị quyết 57-NQ/TW, Luật Khoa học công nghệ và Đổi mới sáng tạo cũng như của Dự án Luật Trí tuệ nhân tạo đang được Quốc hội thảo luận.

“Cam kết nguồn lực tài chính 1% ngân sách nhà nước, nghĩa là khoảng 25.000 tỷ đồng mỗi năm, có thể tăng tới 3% GDP vào những năm sau, tập trung vào doanh nghiệp và công nghệ chiến lược mở ra cơ hội vàng để doanh nghiệp nhà nước thực hiện vai trò dẫn dắt đổi mới”, ông Hoàng phân tích. Vì, trong bức tranh thực trạng chung về đổi mới công nghệ, những thương hiệu đi đầu vẫn thuộc về các tập đoàn kinh tế nhà nước, như Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đạt 81,89% chỉ số chuyển đổi số, Tập đoàn Viettel làm chủ công nghệ 5G Made in Việt Nam, thiết bị viễn thông lõi…

Tuy nhiên, cơ hội lớn và đột phá này không phải của riêng doanh nghiệp nhà nước.

Trong hệ sinh thái chính sách hỗ trợ đổi mới công nghệ Việt Nam đang chuyển từ “hỗ trợ kết quả” thay vì “hỗ trợ đầu vào”, các doanh nghiệp đủ điều kiện đều được tiếp cận nguồn vốn ưu đãi với lãi suất hỗ trợ lên tới 50%, bảo lãnh tín dụng lên tới 80% giá trị dự án, tài trợ không hoàn lại 40-50% chi phí nghiên cứu và phát triển (R&D)… Đó là chưa kể các ưu đãi miễn tiền thuê đất 3-5 năm với doanh nghiệp công nghệ cao, cơ chế sandbox dành cho các doanh nghiệp thử nghiệm công nghệ mới.

Ngay việc ban hành Danh mục Công nghệ chiến lược và sản phẩm công nghệ chiến lược với 11 nhóm công nghệ chiến lược và 35 nhóm sản phẩm công nghệ chiến lược cũng được cho là mở không gian cho doanh nghiệp tư nhân tiên phong, dù ưu thế của doanh nghiệp nhà nước khá nổi trội nhờ kinh nghiệm, tiềm lực trong phát triển công nghệ cũng như vai trò đặc biệt trong các lĩnh vực an ninh, quốc phòng, hạ tầng quan trọng…

Phát biểu tại Diễn đàn, ông Nguyễn Đình Tuấn, Phó tổng giám đốc Công ty Viễn thông MobiFone thậm chí phải nhắc tới mong muốn “được như CMC (Tập đoàn Công nghệ CMC)” khi doanh nghiệp này chỉ mất 1 tháng để quyết định xây 3 trung tâm dữ liệu…

“Doanh nghiệp tư nhân có thể quyết định trong vài nốt nhạc, còn doanh nghiệp nhà nước thì không. Muốn đầu tư cho công nghệ mới, như trí tuệ nhân tạo, chúng tôi vẫn phải lập kế hoạch, phải định lượng được trong 1, 2 thậm chí 3 năm tới phải làm gì, phải trình những cấp có thẩm quyền nào… Chúng tôi có ý tưởng, có thể tạo ra giá trị lớn, nhưng định lượng lại rất khó vì mới, không có sở cứ… Trong khi với công nghệ, chỉ cần chậm 6 tháng thôi đã thụt lùi rồi”, ông Tuấn giãi bày.

Vai trò dẫn dắt của doanh nghiệp nhà nước thể hiện ở góc độ ổn định kinh tế vĩ mô, tiên phong đổi mới, sáng tạo

Áp lực tốc độ

Vấn đề khu vực doanh nghiệp nhà nước đang đối mặt không chỉ là được quyền tự chủ hay tốc độ ra quyết định.

Bà Nguyễn Thu Thủy, Phó Cục trưởng Cục Phát triển doanh nghiệp nhà nước (Bộ Tài chính) làm rõ, quyền được quyết định đầu tư nhanh chóng đã được quy định rõ tại Luật Quản lý và đầu tư vốn nhà nước tại doanh nghiệp (Luật 68).

Cụ thể, Luật 68 đã trao quyền tự chủ nhiều hơn cho doanh nghiệp nhà nước, người đại diện vốn nhà nước tại doanh nghiệp, từ quyết định kinh doanh, phê duyệt dự án, chế độ tài chính, tiền lương; đến cụ thể hóa các quyền, trách nhiệm cũng như tiêu chuẩn, chính sách đối với người đại diện phần vốn để vừa đảm bảo thu hút nhân tài, khuyến khích sự sáng tạo nhưng cũng là cơ sở kiểm tra, giám sát.

“Các văn bản hướng dẫn đang được hoàn tất, chắc chắn sẽ bám sát đúng quy định của Luật. Vấn đề ở đây là sự phối hợp giữa các bộ, ngành trong ban hành các văn bản hướng dẫn cơ chế hoạt động, cơ chế tài chính cho các ngành, lĩnh vực đặc thù cũng như tạo môi trường cạnh tranh cho doanh nghiệp nhà nước”, bà Thủy bày tỏ quan điểm khi những ý kiến về việc định rõ vai trò quản lý nhà nước, đại diện chủ sở hữu vốn nhà nước được nhiều doanh nghiệp đặt ra.

Tuy nhiên, bà Thủy lo ngại công tác đổi mới quản trị doanh nghiệp nhà nước vẫn chậm, số doanh nghiệp ứng dụng quản trị trên nền tảng số, thực hiện quản trị theo nguyên tắc của Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) còn hạn chế. Hệ quả là còn tình trạng doanh nghiệp nhà nước vận hành khép kín, thiếu liên kết, phối hợp cả trong nước và quốc tế… Điều đó không chỉ ảnh hưởng đến khả năng tận dụng không gian chính sách theo tư duy mới, đến nỗ lực cải thiện năng lực cạnh tranh, mà còn làm khó thêm bài toán dẫn dắt của khu vực doanh nghiệp doanh nghiệp nhà nước.

Ông Lê Quang Thuận, Trưởng ban Phát triển doanh nghiệp và Môi trường kinh doanh, Viện Chiến lược và Chính sách Kinh tế - Tài chính (Bộ Tài chính) gọi đây là thách thức rất lớn.

Thực tế, yêu cầu đổi mới quản trị doanh nghiệp nhà nước đã được đặt ra từ năm 2017, tại Nghị quyết 12-NQ/TW về tiếp tục cơ cấu lại, đổi mới và nâng cao hiệu quả doanh nghiệp nhà nước. Nhưng trong Dự thảo Nghị quyết về phát triển kinh tế nhà nước đang được hoàn thiện, vấn đề này tiếp tục được đặt ra. Mục tiêu là minh bạch hóa, tăng giải trình, giảm thiểu các xung đột lợi ích.

“Quản trị hiệu quả sẽ không chỉ thúc đẩy hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp nhà nước, mà sẽ huy động được toàn bộ nguồn lực đất nước, vì các hoạt động sẽ mang tính thúc đẩy, cộng hưởng, thay vì chèn ép các khu vực doanh nghiệp khác”, ông Thuận làm rõ.

Khi đó, vai trò dẫn dắt của doanh nghiệp nhà nước sẽ thể hiện ở cả góc độ ổn định kinh tế vĩ mô, tiên phong trong cạnh tranh, trong mở đường, đổi mới, sáng tạo, chứ không phải là quy mô lớn hay vị thế chủ đạo trong nền kinh tế.