Những quy định cởi mở
Nếu như trước đây, các doanh nghiệp F2, F3 (doanh nghiệp có vốn của doanh nghiệp nhà nước) cũng là đối tượng chịu quy định của luật, thì nay đang được sửa đổi theo hướng chỉ có doanh nghiệp có vốn nhà nước từ 50% trở lên thuộc đối tượng áp dụng quy định này. Doanh nghiệp F1 thực hiện quản lý doanh nghiệp F2 có vốn đầu tư của doanh nghiệp F1 thông qua người đại diện phần vốn của doanh nghiệp.
Theo đó, cơ quan quản lý nhà nước và cơ quan đại diện chủ sở hữu quản lý doanh nghiệp thông qua người đại diện; không can thiệp trực tiếp vào hoạt động sản xuất - kinh doanh của doanh nghiệp, hoạt động quản lý, điều hành của người quản lý doanh nghiệp; bảo đảm doanh nghiệp sản xuất - kinh doanh theo cơ chế thị trường, bình đẳng, hợp tác và cạnh tranh theo pháp luật; bảo đảm cơ chế phân quyền, cơ chế kiểm soát theo hướng doanh nghiệp tự quyết định, tự chịu trách nhiệm và đánh giá hiệu quả quản lý, đầu tư vốn và hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp theo mục tiêu tổng thể.
Hoạt động đầu tư của doanh nghiệp cũng có những quy định cởi mở hơn. Cụ thể, dự thảo Luật quy định, hoạt động đầu tư của doanh nghiệp được thực hiện theo các hình thức đầu tư quy định của pháp luật về đầu tư, mua sắm tài sản cố định, mua chứng khoán theo quy định pháp luật về chứng khoán.
Đối với dự án đầu tư sử dụng toàn bộ hoặc một phần vốn đầu tư công, thẩm quyền quyết định chủ trương đầu tư, quyết định đầu tư, trình tự, thủ tục đầu tư thực hiện theo quy định của pháp luật về đầu tư công.
Đối với dự án đầu tư thuộc diện chấp thuận chủ trương đầu tư theo quy định của pháp luật về đầu tư, hội đồng thành viên hoặc chủ tịch công ty quyết định đầu tư dự án sau khi hoàn thành thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư và lựa chọn nhà đầu tư; trình tự, thủ tục đầu tư thực hiện theo quy định của pháp luật về đầu tư và pháp luật khác có liên quan.
Đối với dự án đầu tư thuộc diện chấp thuận chủ trương đầu tư theo quy định của pháp luật về đầu tư nhưng không phải thực hiện thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư theo quy định của pháp luật chuyên ngành thì thẩm quyền, trình tự, thủ tục đầu tư thực hiện theo quy định của pháp luật chuyên ngành và quy định của Chính phủ.
Trừ trường hợp quy định trên, hội đồng thành viên hoặc chủ tịch công ty quyết định từng dự án đầu tư, khoản đầu tư có mức vốn đầu tư không quá 50% vốn chủ sở hữu, hoặc không quá 50% vốn đầu tư của chủ sở hữu trong trường hợp doanh nghiệp lỗ, được ghi trên báo cáo tài chính quý hoặc báo cáo tài chính năm của doanh nghiệp tại thời điểm gần nhất với thời điểm quyết định dự án nhưng không quá mức cụ thể theo quy định của Chính phủ.
Trường hợp dự án đầu tư có giá trị lớn hơn mức này, hội đồng thành viên hoặc chủ tịch công ty quyết định đầu tư, sau khi báo cáo cơ quan đại diện chủ sở hữu có ý kiến về mục đích, mức vốn đầu tư, nguồn vốn, thời gian thực hiện.
Nếu dự thảo Luật được thông qua, doanh nghiệp nhà nước sẽ có không gian lớn hơn trong việc đầu tư, thay vì những khoản đầu tư có giá trị vài tỷ đồng trở lên đã phải xin ý kiến cơ quan chủ sở hữu như hiện nay.
Về chiến lược kinh doanh, kế hoạch kinh doanh hàng năm của doanh nghiệp, dự thảo Luật đổi mới theo hướng hội đồng thành viên, chủ tịch công ty quyết định việc ban hành, điều chỉnh chiến lược và kế hoạch, căn cứ vào kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, các nhiệm vụ, chỉ tiêu cơ bản được đại diện chủ sở hữu nhà nước giao (Chính phủ sẽ quy định chi tiết điều này).
Có thể thấy, quy định tại dự thảo Luật đã thay đổi căn bản so với Luật Quản lý, sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại doanh nghiệp (Luật số 69/2014/QH13), phân quyền cho doanh nghiệp ban hành chiến lược kinh doanh và kế hoạch kinh doanh hàng năm, tạo sự chủ động trong điều hành hoạt động sản xuất - kinh doanh của doanh nghiệp.
Về huy động vốn, cho vay vốn, dự thảo Luật sau chỉnh lý đã thống nhất hoàn thiện quy định doanh nghiệp được quyết định bảo lãnh cho công ty do doanh nghiệp nắm giữ trên 50% vốn điều lệ vay vốn tại các tổ chức tín dụng. Đồng thời, bổ sung quy định doanh nghiệp được phép cho công ty do doanh nghiệp nắm giữ trên 50% vốn điều lệ vay vốn; bổ sung quy định giao Chính phủ quy định điều kiện cho vay để có công cụ giám sát, cảnh báo hoạt động cho vay của doanh nghiệp.
Mở thêm không gian tăng trưởng
Dự thảo Luật đã sửa đổi nhiều quy định cũ và bổ sung nội dung mới để giải quyết những vướng mắc, bất cập trong thời gian qua, đồng thời đáp ứng yêu cầu quản lý trong thời gian tới.
Nhìn nhận về dự thảo Luật, ông Phí Mạnh Cường, Chủ tịch Vinafor đánh giá, cơ bản đã phân cấp cho doanh nghiệp nhà nước. Ông mong tinh thần này sẽ được thể hiện tiếp trong nghị định, thông tư hướng dẫn luật sau này.
Ông Nguyễn Chí Thành, Chủ tịch SCIC đề xuất, Luật nên có thêm quy định, các công ty đầu tư tài chính nhà nước do Chính phủ quy định chức năng, nhiệm vụ. Quy định mở như vậy để sau này có quy định đặc thù cho SCIC, HFIC, hoặc các quỹ đầu tư của Chính phủ. Trên thực tế, quản lý công ty đầu tư tài chính khác với quản lý doanh nghiệp sản xuất - kinh doanh.
Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng cho biết, cơ quan soạn thảo đã tiếp thu tối đa, cập nhật kịp thời, đầy đủ ý kiến của các đại biểu Quốc hội và thể chế hóa đầy đủ các định hướng, quan điểm của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước.
Theo đó, dự thảo Luật kế thừa những quy định đã áp dụng ổn định trong thực tiễn và phù hợp với Luật số 69/2014/QH13; sửa đổi, bổ sung nội dung mới để giải quyết những vướng mắc, bất cập trong thời gian qua cũng như đáp ứng yêu cầu quản lý trong thời gian tới.
Trong Luật mới, Nhà nước thực hiện các quyền, nghĩa vụ, trách nhiệm tương ứng với tỷ lệ sở hữu vốn góp tại doanh nghiệp, bình đẳng với các nhà đầu tư khác, không can thiệp trực tiếp vào hoạt động sản xuất - kinh doanh của doanh nghiệp.
“Nhà nước chỉ tham gia góp vốn và thực hiện quyền trên cơ sở cổ phần, phần vốn góp đó. Nhà nước phải tôn trọng doanh nghiệp, khi đã góp vốn, nguồn vốn đó sẽ hình thành tài sản của doanh nghiệp”, Bộ trưởng Bộ Tài chính khẳng định.
Cổ đông nhà nước sẽ thực hiện quyền với phần vốn của mình thông qua người đại diện. Hội đồng thành viên, chủ tịch công ty chịu trách nhiệm trước Thủ tướng Chính phủ, cơ quan đại diện chủ sở hữu trong quản lý, bảo toàn và phát triển vốn của doanh nghiệp; chịu trách nhiệm giải trình các nội dung liên quan đến hoạt động đầu tư và quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp theo yêu cầu. Hội đồng thành viên, chủ tịch công ty không được tiếp tục làm người đại diện chủ sở hữu trực tiếp khi thực hiện không đúng các nhiệm vụ, quyền hạn được giao hoặc bị đánh giá không hoàn thành nhiệm vụ hoặc trong trường hợp có dấu hiệu bất thường, có nguy cơ ảnh hưởng đến lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp.
Nhằm gắn trách nhiệm của người đứng đầu, người đại diện phần vốn nhà nước tại doanh nghiệp, dự thảo Luật quy định, kết quả đánh giá xếp loại doanh nghiệp, đánh giá người đại diện chủ sở hữu trực tiếp, người đại diện phần vốn nhà nước, kiểm soát viên tại doanh nghiệp là cơ sở để xem xét bổ nhiệm, cử, giới thiệu, thuê bổ nhiệm, bổ nhiệm lại, chấp thuận từ chức cho thôi, miễn nhiệm, chấm dứt hợp đồng, khen thưởng.
Bên cạnh việc được mở rộng phân cấp, phân quyền, tự chủ, người đại diện vốn của Nhà nước tham gia vào các doanh nghiệp cũng được giao nhiệm vụ rất chặt chẽ. Hàng năm, Nhà nước giao các kế hoạch, chỉ tiêu kế hoạch, trên cơ sở đó sẽ có khen thưởng cũng như chế tài nếu không hoàn thành nhiệm vụ, được lượng hóa bằng những con số cụ thể.
Về vai trò của SCIC, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng nêu rõ, các trường hợp Nhà nước góp vốn dưới 50% thì vai trò chỉ là đầu tư để tìm kiếm lợi nhuận. Tất cả các doanh nghiệp mà Nhà nước tham gia dưới 50% vốn góp đều thông qua người đại diện để theo dõi, đánh giá cơ hội phát triển. Theo đó, nếu có cơ hội, Nhà nước sẽ tiếp tục góp vốn, còn ngược lại sẽ tiến hành thoái vốn.
Dẫn chứng như trường hợp của Tập đoàn Temasek của Singapore, Bộ trưởng cho biết, hầu hết các doanh nghiệp lớn của Singapore hoạt động hiệu quả tại Việt Nam đều có phần vốn của Temasek, đem lại nguồn lợi nhuận rất lớn cho chính phủ nước này. Do đó, Việt Nam cần quan tâm đầu tư cho SCIC để tham gia góp vốn vào những ngành, lĩnh vực có hiệu quả.
