“Thuế chồng thuế” bào mòn doanh nghiệp khoáng sản
Tại Hội thảo “Chính sách tài chính cho ngành công nghiệp khoáng sản” do VCCI và Hội Khoa học và Công nghệ Mỏ Việt Nam phối hợp tổ chức ngày 15/10, đại diện cộng đồng doanh nghiệp, các chuyên gia đã nêu lên thực trạng doanh nghiệp trong lĩnh vực khai khoáng hiện đang phải thực hiện đồng thời hai nghĩa vụ tài chính lớn: Thuế tài nguyên theo Luật Thuế tài nguyên 2009 và Tiền cấp quyền khai thác khoáng sản theo Luật Khoáng sản 2010, tiếp tục được kế thừa trong Luật Địa chất và Khoáng sản 2024.
Chính sự chồng lấn về bản chất giữa thuế tài nguyên và tiền cấp quyền đang làm tăng chi phí, giảm sức cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam, đồng thời tạo ra những rủi ro pháp lý và làm méo mó các động lực đầu tư vào khai thác hiệu quả và chế biến sâu - vốn là định hướng xuyên suốt trong Nghị quyết 10-NQ/TW của Bộ Chính trị về chiến lược phát triển ngành khoáng sản đến năm 2030, tầm nhìn 2045.
Chia sẻ về câu chuyện tiền cấp quyền và thuế tài nguyên, ông Phan Chiến Thắng, Phó tổng giám đốc Masan High-tech Materials cho biết, vướng mắc lớn nhất là những thay đổi trong chính sách tài chính theo hướng bất lợi cho doanh nghiệp so với thời điểm đầu tư.
Chẳng hạn, trước khi Công ty tiến hành đầu tư năm 2010, thuế tài nguyên thuế suất ở mức 10%. Sau khi đầu tư, đi vào hoạt động, Công ty phải thực hiện nhiều hơn các nghĩa vụ tài chính, bao gồm thuế tài nguyên với thuế suất 6 - 25%, tiền cấp quyền khai thác khoáng sản, phí bảo vệ môi trường phát sinh; các loại quy định thuế khác thay đổi gây bất lợi cho các sản phẩm khoáng sản và ngành khai thác.
“Tiền cấp quyền khai thác khoáng sản ra đời sau khi dự án đã được lên kế hoạch đầu tư, khiến đảo lộn kế hoạch tài chính. Hiện tại, Công ty mỗi năm phải đóng tiền cấp quyền khai thác khoáng sản khoảng 160 tỷ đồng”, ông Chiến nói và cho biết thêm, với Masan High-tech Materials, tổng các loại thuế phí, chưa bao gồm thuế thu nhập doanh nghiệp, đã vào khoảng 24 - 26% doanh thu.
 |
Ông Phan Chiến Thắng, Phó tổng giám đốc Masan High-tech Materials chia sẻ tại Hội thảo |
Đáng chú ý, theo đại diện Masan High-tech Materials, tiền cấp quyền khai thác khoảng sản và thuế tài nguyên thực chất là “thuế chống thuế”, bởi tính chất giống nhau, cùng áp dụng vào một đối tượng là tài nguyên khoáng sản khai thác, dẫn đến chi phí tương đương 10-15% doanh thu. Phương pháp thu và cách thức quyết toán trùng lặp (theo sản lượng khai thác thực tế, giá tính thuế tài nguyên và mức thu theo phần trăm (%).
Cùng quan điểm, bà Đặng Thị Ngọc Thủy, Tổng thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp địa chất và khoáng sản Việt Nam (VAGME) cho rằng, tất cả các doanh nghiệp khai thác khoáng sản đều phải chịu chung áp lực từ nghĩa vụ thuế tài nguyên và tiền cấp quyền khai thác khoáng sản.
Theo bà Thủy, thuế tài nguyên và tiền cấp quyền khai thác khoáng sản là cùng một công thức tính, theo đó nên gộp lại. Nếu đồng nhất, doanh nghiệp sẽ được giảm bớt nhiều gánh nặng, trong đó có các vấn đề liên quan tới giảm thủ tục hành chính.
Trong khi đó, ông Hoàng Văn Long, Tập đoàn Đầu tư Việt Phương chia sẻ cụ thể hơn về 2 khoản thuế phí này.
“Trước đây, 2 loại này được tách riêng, phí cấp quyền khai thác được đánh trên trữ lượng khai thác, còn thuế tài nguyên dựa trên sản lượng khai thác thực tế. Tuy nhiên, sau lần sửa đổi năm 2024, để thuận lợi cho doanh nghiệp thì cả 2 được tính dựa trên sản lượng khai thác thực tế. Đây là điều chỉnh kịp thời vì trữ lượng phê duyệt địa chất luôn tiềm ẩn rủi ro sai số lớn so với thực tế, đẩy rủi ro về phía doanh nghiệp. Bên cạnh đó là việc thu tiền một lần gây khó khăn tài chính cho doanh nghiệp. Tuy nhiên, thực tế 2 khoản này là trùng nhau. Cá nhân tôi và nhiều doanh nghiệp đã có ý kiến nên gộp hai khoản này thành một”, ông Long cho biết.
Cũng theo ông Long, các nghĩa vụ tài chính bao gồm thuế tài nguyên, tiền cấp quyền khai thác khoáng sản, kết hợp cùng đặc điểm tỷ suất đầu tư trên 1 tấn khoáng sản tại Việt Nam ở mức cao so với các nước (đặc thù mỏ nhỏ, phân tán, trữ lượng không tập trung, cơ sở hạ tầng kém…) khiến lợi thế cạnh tranh của doanh nghiệp khai thác khoáng sản giảm đi nhiều so với các quốc gia khác.
“Chúng tôi kiến nghị gộp thuế tài nguyên và tiền cấp quyền khai thác khoáng sản, đồng thời giảm thuế suất”, ông Long cho biết.
Chính sách tài chính ngành khoáng sản - góc nhìn chuyên gia
Ông Bùi Ngọc Tuấn, Phó tổng giám đốc Dịch vụ tư vấn thuế, Deloitte Việt Nam cho rằng, các chính sách tài chính trong ngành công nghiệp khoáng sản hiện tại đang làm giảm sức hấp dẫn của Việt Nam so với các quốc gia trên thế giới.
Ví dụ, về tiền cấp quyền, Mỹ, Nhật Bản, Malaysia không thu tiền cấp quyền, Trung Quốc thu ở mức rất thấp, tính ra VND chỉ ở mức 34.000 đồng/ha/năm - cách tính mang tính hình thức, thể hiện cam kết của doanh nghiệp. Trong khi đó, tại Việt Nam, tiền cấp quyền vào khoảng 4 - 5% doanh thu.
Về thuế tài nguyên, thuế suất tại Việt Nam trong khoảng 6 - 25% tùy loại tài nguyên khoáng sản, con số này tại Trung Quốc vào khoảng 1 - 10%, Nhật Bản 1,2%, Malaysia 5%...
 |
Bảng so sánh thuế, phí của doanh nghiệp khai thác khoáng sản tại Việt Nam và một số quốc gia trên thế giới |
Từ góc độ đơn vị tư vấn, ông Tuấn cho rằng, các chính sách thuế hiện tại chưa phù hợp với cạnh tranh khu vực và toàn cầu, chưa phù hợp với định hướng chế biến sâu. Trong đó, thuế tài nguyên và tiền cấp quyền khai thác khoáng sản đang chồng chéo.
Với quan điểm chỉ đạo theo Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về Phát triển Kinh tế tư nhân, mục tiêu tạo môi trường kinh doanh thông thoáng, minh bạch, ổn định, an toàn, dễ thực thi, chi phí thấp, đạt chuẩn quốc tế, bảo đảm khả năng cạnh tranh khu vực, toàn cầu; kịp thời xây dựng, hoàn thiện pháp luật và cơ chế, chính sách đột phá để khuyến khích kinh tế tư nhân phát triển trong những lĩnh vực ưu tiên, đầu tư nghiên cứu phát triển, ứng dụng khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, tham gia vào các nhiệm vụ quan trọng, chiến lược của quốc gia và vươn tầm khu vực, thế giới; thúc đẩy tinh thần khởi nghiệp sáng tạo, chuyển đổi số và làm giàu hợp pháp, chính đáng, đại diện Deloitte đưa ra một số khuyến nghị. Trong đó, tiền cấp quyền cần đơn giản hóa cơ chế tính, giảm mức thuế suất từng loại tài nguyên khoáng sản, đặc biệt với các loại khoáng sản chế biến sâu…
 |
| Đề xuất hoàn thiện chính sách tài chính để tháo gỡ điểm nghẽn và thúc đẩy phát triển khoáng sản trên tinh thần định hướng của Chính phủ |
Từ góc độ của chuyên gia về thuế, ông Nguyễn Văn Phụng, chuyên gia cấp cao về thuế và quản trị doanh nghiệp, Ủy viên Ban chấp hành Trung ương Hiệp hội Kế toán và kiểm toán Việt Nam (VAA), nguyên Cục trưởng Cục Thuế doanh nghiệp lớn (Cục Thuế, Bộ Tài chính) cho biết, hai khoản thu cấp quyền khai thác khoáng sản và thuế tài nguyên có cùng cơ sở tính, cách tính; chỉ khác về phương thức quản lý, cơ quan quản lý, thời gian, phân cấp…, tạo cảm giác thu trùng lắp trên cùng một quyền lợi/nghĩa vụ.
Ông Phụng đưa ra khuyến nghị, cần nghiên cứu, làm rõ nội hàm, đạo lý, phương thức quản lý để có thể thống nhất chính sách 2 khoản thu, đồng thời cũng làm giảm bớt thủ tục hành chính trong quản lý, tiết giảm chi phí xã hội trong quản lý thực thi và tuân thủ của doanh nghiệp.
Ghi nhận ý kiến từ đại diện các doanh nghiệp và chuyên gia, chia sẻ tại Hội thảo, ông Bùi Minh Tuấn, Phó phòng Tài sản tài nguyên môi trường, Cục Quản lý, giám sát chính sách thuế, phí, lệ phí, Bộ tài chính cho biết, chính sách thuế tài nguyên đã được ban hành từ năm 2009, có hiệu lực từ năm 2010.
"Trong quá trình dài từ 2010 tới nay, chúng ta cũng đã nhận thấy có những bất cập trong cách tính thuế. Lĩnh vực khoáng sản rất đa dạng, đặc thù và phức tạp về chất lượng, hàm lượng, trữ lượng, rất khó để xác định đủ và chính xác tuyệt đối.
Chúng tôi xin ghi nhận những ý kiến, kiến nghị tại Hội thảo, sắp tới Cơ quan soạn thảo sẽ tiếp thu, tiến tới sửa đổi nghị định về thuế tài nguyên làm sao rõ ràng nhất, đúng bản chất của thuế tài nguyên", ông Tuấn cho biết.
Ông Tuấn chia sẻ thêm, về nội dung thuế thu nhập doanh nghiệp, con số đánh thuế lên tới 50% có vẻ lớn, nhưng thực tế không đánh đồng với tất cả doanh nghiệp khai thác khoáng sản. Những doanh nghiệp đã được chứng nhận là doanh nghiệp công nghệ cao sẽ được hưởng ưu đãi thuế.
