Ngành Tài chính với động lực phát triển từ chuyển đổi số

Ngành Tài chính tận dụng cơ hội chuyển đổi số để đổi mới toàn diện, xây dựng nền tài chính hiện đại, hiệu quả. Ảnh: Đức Minh

Chuyển mình để bắt kịp xu hướng

Nhiều năm qua, Bộ Tài chính luôn dẫn đầu về chỉ số cải cách hành chính và chuyển đổi số trong các bộ, ngành (do Bộ Nội vụ và các cơ quan liên quan công bố). Bộ đã tập trung đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong cải cách hành chính với gần 950 thủ tục hành chính còn hiệu lực, giảm gần 300 thủ tục so với giai đoạn trước. Bộ trưởng Bộ Tài chính đã ban hành danh mục dịch vụ công trực tuyến với hơn 590 dịch vụ, trong đó có 468 dịch vụ công trực tuyến toàn trình và 123 dịch vụ công trực tuyến một phần, đồng thời rà soát để giảm tối đa thời gian và chỉ tiêu trong thực hiện thủ tục trên môi trường điện tử.

Hệ thống công nghệ thông tin cũng được cập nhật đồng bộ với cổng thông tin điện tử, cổng dịch vụ công của Bộ và các đơn vị, kết nối với trung tâm dữ liệu quốc gia, xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia tài chính và các cơ sở dữ liệu chuyên ngành nhằm khai thác hiệu quả thông tin phục vụ người dân, doanh nghiệp.

Chiến lược Tài chính đến năm 2030 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, trong đó đặc biệt nhấn mạnh việc đẩy mạnh hiện đại hóa và phát triển nền tảng tài chính số dựa trên ứng dụng công nghệ thông tin gắn liền với chuyển đổi số như một trong 3 đột phá trọng tâm của ngành. Trước xu hướng công nghệ phát triển nhanh và doanh nghiệp chuyển dịch mạnh sang nền tảng số, ngành Tài chính phải đối mặt với thách thức lớn là bắt kịp doanh nghiệp trong việc áp dụng những công nghệ mới, để bao quát đầy đủ các hình thức kinh doanh và nguồn thu đa dạng của doanh nghiệp.

Chia sẻ về những thách thức này, TS. Nguyễn Như Quỳnh, Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách Kinh tế - Tài chính (Bộ Tài chính) cho biết, từng lĩnh vực đều đang gặp phải những khó khăn thực tiễn cần giải pháp hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng hoạt động. Trong chuyển đổi số, dữ liệu điện tử giữ vai trò then chốt. Ví dụ, việc triển khai hóa đơn điện tử là bước đột phá quan trọng, giúp thu thập dữ liệu về mua bán hàng hóa, dịch vụ, từ đó phục vụ phân tích, quản lý, xây dựng chính sách và quản lý rủi ro tốt hơn. Tuy nhiên, hiện nay vẫn còn tồn tại những vướng mắc như lợi dụng chính sách để trục lợi, mua bán hóa đơn, đồng bộ dữ liệu chưa hiệu quả và còn hạn chế về phân quyền khai thác, tra cứu dữ liệu.

Ngoài ra, nhiều hệ thống công nghệ thông tin hiện hữu, như Hệ thống thông quan tự động và Cơ chế một cửa quốc gia (VNACCS/VCIS) - nền tảng cho thủ tục hải quan - chưa đáp ứng kịp xu hướng tự do hóa thương mại toàn cầu và sự gia tăng nhanh chóng của kim ngạch xuất nhập khẩu, dẫn đến một số hạn chế trong thủ tục, kiểm tra, giám sát. Hệ thống xử lý dữ liệu điện tử cũng chưa phù hợp với yêu cầu chuyển đổi số, khả năng kết nối trao đổi thông tin giữa các cơ quan, bộ, ngành còn hạn chế. Hệ thống Thông tin quản lý ngân sách và kho bạc (TABMIS) cũng bộc lộ khoảng cách công nghệ, đòi hỏi phải được hiện đại hóa để xây dựng nền tảng số toàn diện.

Trong lĩnh vực chứng khoán, phần lớn các hệ thống quản lý mới chỉ cung cấp thông tin cơ bản phục vụ tác nghiệp nội bộ, chưa được liên kết đồng bộ để xây dựng kho dữ liệu lớn, hạn chế khả năng phân tích và dự báo cho hoạt động quản lý thị trường.

Xây dựng nền tài chính hiện đại, hiệu quả

Chuyển đổi số không chỉ là áp dụng công nghệ, mà còn đòi hỏi thay đổi chiến lược, văn hóa và khung pháp lý phù hợp. Việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), blockchain, big data và điện toán đám mây đặt ra nhiều thách thức về hạ tầng, bảo mật dữ liệu và nguồn nhân lực chất lượng. Ở Việt Nam, nền kinh tế số còn mới, hạ tầng công nghệ chưa phát triển đồng đều, nên quá trình chuyển đổi số ngành Tài chính gặp không ít khó khăn, đòi hỏi các chiến lược bài bản và phù hợp.

Trong bối cảnh đó, khó khăn lớn nhất đối với ngành Tài chính, theo ông Nguyễn Việt Hà, Cục trưởng Cục Công nghệ thông tin và chuyển đổi số (Bộ Tài chính), trước tiên là sự thiếu thống nhất trong nhận thức và cách làm giữa các cơ quan. Các đơn vị trong ngành có thể đổi mới mạnh mẽ, trong khi các ngành, địa phương khác còn chưa đồng bộ, gây khó khăn khi thực hiện liên thông kết quả cho người dân và doanh nghiệp. Bên cạnh đó, hệ thống quy định pháp luật liên quan đến chuyển đổi số còn chưa hoàn chỉnh, đặc biệt trong lĩnh vực đầu tư công nghệ, bảo vệ dữ liệu cá nhân, định danh điện tử và chia sẻ dữ liệu giữa các đơn vị.

Ngoài ra, sự chênh lệch về hạ tầng kỹ thuật, kỹ năng công nghệ giữa các vùng, miền cũng là thách thức lớn. Các hệ thống thuế, hải quan, kho bạc được đầu tư tập trung, trong khi cơ sở tài chính cấp địa phương phụ thuộc ngân sách, nên mức độ phát triển khác nhau. Hơn nữa, ngành còn thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao trong quản trị dữ liệu, nghiên cứu ứng dụng AI và công nghệ mới.

Việc giảm tối thiểu 30% thời gian xử lý thủ tục hành chính và cắt giảm 30% điều kiện kinh doanh không cần thiết là mục tiêu cụ thể mà Chính phủ đặt ra trong năm 2025. Để đạt được, cần giảm các thủ tục tương đồng, bãi bỏ quy định không cần thiết và tối ưu hóa quy trình xử lý nhờ hỗ trợ công nghệ. Đồng thời, loại bỏ các yêu cầu cung cấp hồ sơ có thể kiểm chứng từ dữ liệu được số hóa, giúp giảm gánh nặng cho người dân và doanh nghiệp.

Ngoài thủ tục công khai, cần có hệ thống ứng dụng công nghệ thông tin và cơ sở dữ liệu mạnh để hỗ trợ trực tiếp người dân và doanh nghiệp. Do đó, Bộ Tài chính đang xây dựng quy hoạch kiến trúc số toàn diện, nâng cấp hạ tầng kỹ thuật và các hệ thống ứng dụng nhằm phục vụ chỉ đạo điều hành, đồng thời bảo đảm an ninh, an toàn thông tin. Các hệ thống cốt lõi của ngành cũng được tập trung nâng cấp để đáp ứng nhanh thay đổi nghiệp vụ và nâng cao hiệu quả phục vụ.

Bộ đã thiết lập hệ sinh thái dữ liệu tài chính với 12 cơ sở dữ liệu chuyên ngành kết nối và liên thông với dữ liệu của 8 bộ, ngành, địa phương, tạo nền tảng dữ liệu vững chắc cho ngành. Để chia sẻ hiệu quả, cần chuẩn hóa chỉ tiêu dữ liệu, phương thức trao đổi, kiểm tra và giám sát. Trong khi đó, việc liên thông dữ liệu còn nhiều rào cản do hệ thống triển khai riêng lẻ trước đây thiếu đồng bộ và cập nhật không kịp thời. Việc thiếu chuyên gia khoa học dữ liệu và các quy định về nguồn lực cũng là hạn chế lớn.

Để khắc phục, Việt Nam cần chiến lược kiến trúc dữ liệu quốc gia làm nền tảng chuẩn hóa kết nối và trao đổi dữ liệu, đồng thời hoàn thiện nền tảng trao đổi, hình thành trung tâm dữ liệu quốc gia, từ đó có thể ứng dụng AI và công nghệ mới để phân tích, dự báo, quản lý rủi ro, hướng đến nền kinh tế số minh bạch, hiệu quả.

Một trong những vấn đề thời sự hiện nay là việc thay đổi mô hình chính quyền địa phương. Bộ Tài chính đặt mục tiêu 100% thủ tục hành chính được thực hiện trực tuyến, không phụ thuộc địa giới hành chính cấp tỉnh, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và chất lượng phục vụ người dân, doanh nghiệp. Bộ đã giao các đơn vị rà soát, cập nhật thủ tục và đẩy mạnh ứng dụng công nghệ, đồng thời cập nhật hạ tầng để hệ thống vận hành thông suốt, không gián đoạn. Bộ Tài chính phấn đấu hoàn thành việc tập trung 100% dịch vụ công trên Cổng Dịch vụ công quốc gia trong quý III/2025, trước mốc thời gian được đặt ra trong kế hoạch chung của Chính phủ (tháng 2/2026); tiếp tục nâng cao chất lượng và hiệu quả dịch vụ gắn với sắp xếp lại bộ máy hành chính địa phương.

Như vậy, ngành Tài chính đang tận dụng cơ hội chuyển đổi số để đổi mới toàn diện, đồng thời phải vượt qua nhiều thách thức về hạ tầng, nguồn lực và phối hợp giữa các cấp, ngành nhằm xây dựng nền tài chính hiện đại, hiệu quả và phục vụ tối ưu người dân, doanh nghiệp trong thời kỳ mới.