Phiên thảo luận tại hội trường về Dự thảo Luật Báo chí sửa đổi
Cần cơ chế chia sẻ doanh thu
Dự thảo Luật Báo chí sửa đổi vừa được 22 đại biểu thảo luận tại nghị trường, trước khi Quốc hội bấm nút thông qua vào cuối Kỳ họp thứ mười.
Lần sửa đổi này, một trong những nội dung được nhiều đại biểu quan tâm là các quy định mới nhằm tạo điều kiện cho các cơ quan báo chí có thêm nguồn thu, tăng thêm nguồn lực tài chính để bảo đảm và nâng cao chất lượng hoạt động.
Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Lâm Đồng) nói, trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo và các nền tảng mạng xã hội phát triển mạnh mẽ, đang diễn ra tình trạng một bộ phận tổ chức, cá nhân không phải là cơ quan báo chí, liên tục trích dẫn, đăng lại nội dung từ các báo chính thống, nhưng đặt tiêu đề sai lệch, cắt xén, xuyên tạc nghiêm trọng nội dung gốc, nhằm thu hút tương tác và doanh thu quảng cáo. Điều này đã và đang đe dọa trực tiếp đến mô hình kinh tế báo chí chuyên nghiệp.
Đại biểu Tú Anh phân tích, việc sử dụng tiêu đề sai lệch, giật gân để câu view khiến độc giả không còn động lực chi tiền cho nội dung gốc, làm suy giảm nghiêm trọng nguồn thu từ mô hình thu phí. Cùng với đó, báo chí mất nguồn thu quảng cáo do thuật toán các nền tảng số có xu hướng ưu tiên hiển thị nội dung tạo cảm xúc mạnh, khiến nội dung báo chí chuyên nghiệp cân bằng bị lu mờ.
Hệ quả là, doanh thu quảng cáo tự động bị chuyển hướng từ các cơ quan báo chí có trách nhiệm (nơi sản xuất nội dung chất lượng) sang các kênh câu view có tương tác cao, làm xói mòn nguồn thu tài chính để duy trì nền báo chí chuyên nghiệp.
Dẫn kinh nghiệm một số nước đã có quy định can thiệp pháp lý để tạo ra cơ chế đền bù kinh tế bắt buộc cho nội dung báo chí, vị đại biểu Lâm Đồng đề nghị bổ sung quy định về quyền liên quan của cơ quan báo chí trên không gian mạng, đồng thời giao Chính phủ nghiên cứu các cơ chế thương lượng, chia sẻ doanh thu giữa các cơ quan báo chí với các nền tảng số lớn theo nguyên tắc đã thành công tại EU, Australia, Canada.
Bà Tú Anh nhấn mạnh, quy định này không hạn chế quyền tự do ngôn luận của người dân, mà nhằm bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và các quyền liên quan của cơ quan báo chí - những chủ thể đã bỏ chi phí lớn để sản xuất thông tin có trách nhiệm được xác minh đúng theo quy định của Luật Báo chí. Việc bổ sung quy định này sẽ góp phần quan trọng là bảo vệ nền tảng báo chí chuyên nghiệp, bảo vệ việc làm của nhà báo chân chính và giữ vững định hướng thông tin lành mạnh trên kỷ nguyên số.
Đại biểu Lê Thu Hà (Lào Cai) nhấn mạnh, hoạt động báo chí trên không gian mạng là nội dung quan trọng và tác động trực tiếp đến chủ quyền số quốc gia. Tuy nhiên, Dự thảo Luật Báo chí sửa đổi đang tiếp cận theo tư duy truyền thống, trong khi các nền tảng xuyên biên giới đã thay đổi toàn bộ cấu trúc phân phối thông tin.
Thực tế, các nền tảng này sử dụng nội dung báo chí để thu lợi, chi phối thuật toán, phân phối thông tin, tự động tổng hợp, lập trình và trích đoạn tin tức mà không cần xin phép, không chia sẻ lợi nhuận, không chịu trách nhiệm pháp lý. Đồng thời, không thực hiện gỡ bỏ tin sai theo yêu cầu của cơ quan có thẩm quyền.
Vị đại biểu Lào Cai nói, nếu Luật Báo chí không đặt ra các nghĩa vụ pháp lý tối thiểu, báo chí Việt Nam sẽ mãi ở thế bất bình đẳng ngay chính trên sân chủ quyền của mình. Vì vậy, bà Hà đề nghị bổ sung nghĩa vụ chia sẻ doanh thu, bảo vệ giá trị đầu tư của báo chí. Cụ thể, bất kỳ tổ chức, cá nhân nào sử dụng lại nội dung báo chí trên không gian mạng dưới hình thức tổng hợp, lập trình, trích dẫn, hiển thị đoạn trích, hoặc khai thác dữ liệu báo chí, đều phải được sự đồng ý của cơ quan báo chí và tuân thủ cơ chế chia sẻ lợi ích theo thỏa thuận.
Cần chế định độc lập về nền tảng xuyên biên giới
Cũng liên quan tới quản lý nền tảng xuyên biên giới, đại biểu Phạm Trọng Nhân (TP.HCM) nhận xét, hiện tại, Dự thảo Luật Báo chí sửa đổi đề cập việc quản lý dịch vụ thông tin, tuy nhiên chưa có quy định nào ràng buộc các nền tảng xuyên biên giới như Facebook, YouTube hay TikTok… Trong khi đó, lực lượng chống phá sử dụng chính các nền tảng này để triển khai deepfake, điều khiển thuật toán, tạo xu hướng giả nhằm dẫn dắt tâm lý đám đông.
Vì thế, đại biểu Nhân “kiến nghị Quốc hội bổ sung một chế định độc lập về nền tảng xuyên biên giới, bởi lẽ không phải báo chí, mà chính các nền tảng này mới đang nắm quyền lực thao túng nhận thức xã hội”.
Ông Nhân cho rằng, Dự thảo phải yêu cầu các nền tảng xuyên biên giới có đại diện pháp lý tại Việt Nam, công khai thuật toán đề xuất, gỡ bỏ tin giả trong 24 giờ, định danh tài khoản và hợp tác truy vết chiến dịch thao túng thông tin; kết nối API cảnh báo sớm với Bộ Khoa học và Công nghệ.
“Không có API cảnh báo sớm, chúng ta luôn đi sau sự thật có thể đến 48 giờ. Và trong thời đại AI, chậm 24 phút cũng đủ để gây khủng hoảng nhận thức cho một cá nhân, một tập thể, thậm chí cả xã hội. Mặc dù các quy định này nằm rải rác trong Dự thảo Luật An ninh mạng (sửa đổi), nhưng đó là quy định nhằm bảo vệ an ninh quốc gia”, vị đại biểu TP.HCM phân tích.
Luật Báo chí, theo ông Nhân, trái lại, điều chỉnh một phạm vi hoàn toàn khác, đó là môi trường thông tin, chất lượng thông tin, dòng chảy thông tin và trách nhiệm phân phối thông tin. TikTok, Facebook, YouTube đang trở thành các kênh phân phối thông tin có sức lan tỏa cực lớn, vượt xa mô hình truyền thống và có ảnh hưởng đáng kể tới hành vi tiếp nhận thông tin của công chúng.
“Do đó, Luật Báo chí bắt buộc phải đặt ra nghĩa vụ minh bạch thuật toán, nghĩa vụ cảnh báo sớm, nghĩa vụ phối hợp xử lý thông tin sai lệch và nghĩa vụ đảm bảo ưu tiên cho thông tin chính thống. Đây là những nội dung mà Luật An ninh mạng không bao quát. Nếu không quy định rõ các nghĩa vụ này, thì mọi nỗ lực bảo vệ chủ quyền thông tin sẽ chỉ là hình thức”, ông Nhân nêu quan điểm.
Đề cập chính sách của Nhà nước về phát triển báo chí, đại biểu Mai Văn Hải (Thanh Hóa) nói, qua Báo cáo tổng kết Luật Báo chí năm 2016, chi ngân sách nhà nước cho báo chí còn rất thấp. Chi thường xuyên còn dưới 0,5%, chi đầu tư dưới 0,3%. Một số cơ quan báo chí lớn chưa được đặt hàng từ ngân sách nhà nước. Nguồn thu từ quảng cáo trong bối cảnh công nghệ số bị tụt giảm, nhất là báo in. Nguồn thu từ quảng cáo trực tuyến của các cơ quan báo chí còn lại khoảng 30%.
“Đây là vấn đề rất khó khăn, gây áp lực tài chính lên các cơ quan báo chí cách mạng, nhất là các cơ quan báo ở địa phương, đã ảnh hưởng đến hoạt động của báo chí. Vì vậy, để các cơ quan báo chí thực hiện tốt các nhiệm vụ thông tin tuyên truyền, phục vụ nhiệm vụ chính trị, thông tin thiết yếu và truyền thông chính sách, tôi đề nghị rà soát để có các chính sách hỗ trợ ưu đãi tốt hơn về thuế, có chính sách giao nhiệm vụ đặt hàng cho các cơ quan báo chí để giảm áp lực tài chính cho các cơ quan báo chí thì có chính sách về tiền lương để các nhà báo, phóng viên an tâm công tác”, ông Hải nêu ý kiến.
Báo cáo giải trình, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nguyễn Văn Hùng làm rõ, Dự thảo không có một cụm từ nào về kinh tế báo chí cả. Ý kiến đại biểu liên quan đến cơ chế chính sách cho báo chí, thì Dự thảo cũng đã có quy định và sắp tới nghị định sẽ hướng dẫn để tư nhân không lợi dụng được các sản phẩm của báo chí để làm giàu và trục lợi, trong khi cơ quan báo chí là cơ quan sản xuất ra nội dung thì lại không được thụ hưởng.
Theo nghị trình, Luật Báo chí sửa đổi sẽ được Quốc hội bấm nút thông qua vào chiều 10/12.
Đề nghị bỏ quy định tạo nguy cơ “giấy phép con”
- Đại biểu Hà Sỹ Đồng (Quảng Trị)
Tôi đề nghị bỏ quy định bắt buộc phải tham gia lớp bồi dưỡng nghiệp vụ trước khi cấp thẻ lần đầu. Thực tiễn cho thấy, vi phạm đạo đức nghề nghiệp không xuất phát từ “thiếu lớp học”, mà từ sự buông lỏng quản lý của người đứng đầu cơ quan báo chí. Nếu duy trì quy định này, Luật sẽ vô tình tạo thêm “giấy phép con”, tăng chi phí, tăng thủ tục và đi ngược tinh thần cải cách hành chính. Luật cần tập trung quy định rõ trách nhiệm của cơ quan báo chí trong tuyển dụng, đào tạo, đánh giá định kỳ và đề nghị cấp thẻ - đây mới là giải pháp căn cơ để nâng cao chất lượng đội ngũ và phòng ngừa vi phạm.
