Từ khi Luật Chứng khoán có hiệu lực từ ngày 1/1/2007 đến nay, Bộ Tài chính và Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước (UBCK) đã có nhiều thông tư, công văn, văn bản hướng dẫn các công ty đại chúng (có vốn điều lệ trên 10 tỷ đồng và trên 100 cổ đông) đăng ký danh sách, công bố thông tin, chia cổ tức… Những việc trên thể hiện sự nỗ lực của cơ quan quản lý nhà nước đối với việc hình thành và quản lý thị trường giao dịch chứng khoán phi tập trung (thị trường OTC theo chuẩn mực quốc tế), tránh những rủi ro và hạn chế của thị trường chuyển nhượng cổ phiếu tự phát (thị trường OTC hiện nay).
Hiển nhiên là còn một khoảng thời gian rất lâu nữa thị trường OTC đúng nghĩa mới được hình thành, trên cơ sở mô hình của TTGDCK Hà Nội hiện nay. Vấn đề quản lý thị trường OTC sở dĩ nóng vào lúc này, phần lớn là do TTCK đang trong thời gian điều chỉnh mạnh và thị trường OTC hiện nay đang bộc lộ rất nhiều hạn chế (thanh khoản kém, thông tin thiếu và nhiễu) và rủi ro: rủi ro thanh toán, lừa đảo. Trong vòng 1 tháng qua, các quan chức của Bộ Tài chính, UBCK cũng như các công ty chứng khoán (CTCK) đã nhiều lần đề cập trên báo chí về hướng quản lý thị trường OTC. Những thông tin như trên, theo ghi nhận của ĐTCK, có tác động tâm lý rất mạnh đối với nhà đầu tư cũng như các công ty đại chúng.
“Chưa có thị trường OTC và cũng không thể làm ngay nhưng chuẩn bị những bước ban đầu là cần thiết”, ông Nguyễn Hồng Nam, Giám đốc CTCK SSI bình luận về những công văn gần đây của UBCK đối với công ty đại chúng. Theo đó, việc cần thiết trước tiên là quản lý và giám sát hoạt động phát hành của công ty đại chúng vì việc này có ảnh hưởng rất lớn đến nhà đầu tư. Thời gian qua, nhiều công ty không minh bạch trong việc lập công ty con (bán cổ phiếu công ty con dưới danh nghĩa công ty mẹ), phát hành tăng vốn (lập lờ giữa cổ phiếu phổ thông và ưu đãi, trái phiếu chuyển đổi), công bố thông tin (công bố những ý tưởng thoáng qua như là kế hoạch chắc chắn) và nhiều trường hợp cho thấy, lợi dụng sự nhẹ dạ của nhà đầu tư để thu hút vốn nhiều đến mức có thể.
Nghĩa là trước mắt, những công ty đại chúng ít nhất sẽ được uốn nắn trong những việc có thể gây thiệt hại hay hiểu nhầm cho nhà đầu tư và đây cũng là mặt tích cực của vấn đề. Tuy nhiên, vấn đề lớn đối với thị trường OTC là sự rủi ro về pháp lý mà nhà đầu tư gặp phải, chính là cơ quan quản lý chưa có một mô hình thị trường OTC cụ thể, nhưng dư luận lại hiểu thị trường OTC như một bản sao “tiêu chuẩn thấp” của TTCK tập trung. Cụ thể, công ty đại chúng cũng phải lưu ký chứng khoán tập trung, công bố thông tin không có gì khác với một công ty niêm yết, nhà đầu tư cũng phải mở tài khoản tại CTCK và giao dịch qua trung gian.
Trao đổi với ĐTCK, nhiều nhà đầu tư tỏ ra lo lắng, không biết việc họ tham gia mua bán trên thị trường OTC có là phạm luật và việc chưa thể hình thành thị trường OTC do điều kiện chủ quan về hạ tầng thị trường hay khách quan do cơ sở pháp lý sẽ là rủi ro lớn của nhà đầu tư trong giai đoạn sắp tới khi mà nhiều công ty đại chúng chưa sẵn sàng đáp ứng điều kiện về công bố thông tin. Theo ghi nhận của ĐTCK, thị trường OTC từ 2 tháng nay đã có nhiều biểu hiện mới, đòi hỏi nhà đầu phải có sự điều chỉnh cần thiết.
Dễ nhận thấy nhất, các nhóm hàng hóa “nóng” của thị trường đang đổi ngôi cho nhau, nhóm cổ phiếu ngân hàng giảm giá mạnh và kém thanh khoản (năm 2006 - 2007 được xem là năm của cổ phiếu ngân hàng). Nhóm ngành dược gần như mất tính thanh khoản, trong khi nhà đầu tư ngày càng ngại cổ phiếu của các tập đoàn hình thành từ công ty tư nhân.
Lượng nhà đầu tư tổ chức tham gia thị trường OTC không hẳn là giảm, nhưng sự quan tâm bắt đầu chuyển qua mảng doanh nghiệp hạ tầng, bất động sản, năng lượng... là nhóm ngành nghề có vốn lớn, cơ hội trong dài hạn và khó trở thành hàng hóa giao dịch hàng ngày trên thị trường.
Giao dịch lô lẻ giảm xuống rõ rệt trong khi giao dịch lô lớn lại rất kén người mua. Đây có thể xem là hệ quả do nhiều nhà đầu tư cá nhân mới bước vào thị trường OTC đã chọn nhiều hàng hóa thanh khoản kém và ít cơ hội trong ngắn hạn (thủy điện, cấp nước...) trong khi những nhà đầu tư lớn hiện đang khó khăn về tín dụng do các ngân hàng siết chặt hoạt động cho vay, cầm cố chứng khoán.
Nhưng cho dù những xu hướng trên đòi hỏi nhiều hơn nơi nhà đầu tư một quan điểm đầu tư đúng đắn, một kế hoạch tài chính rõ ràng, một kỷ luật trong đầu tư… các nhà đầu tư cá nhân thành đạt và những tổ chức đầu tư có nhiều kinh nghiệm vẫn tìm kiếm cơ hội trên thị trường OTC. Trong giai đoạn sắp tới, nhiều ngân hàng quốc doanh, tổng công ty… thuộc nhóm những doanh nghiệp có vị trí chủ lực trong nền kinh tế sẽ cổ phần hóa. Xét về dài hạn, các tổ chức đầu tư hoàn toàn có lý do để thuyết phục nhà đầu tư của họ ở nước ngoài rằng, các cơ hội lớn, hấp dẫn của TTCK Việt Nam chỉ mới và sắp xuất hiện.
