Việc xuất hiện các đề xuất đầu tư theo hình thức PPP, hay đầu tư trực tiếp là tín hiệu rất tích cực cho dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam
Xuất hiện yếu tố mới
Bước ngoặt lớn tại Dự án Tuyến đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam sắp diễn ra, nếu đề xuất của Chính phủ về việc bổ sung hình thức đầu tư cho Dự án, bên cạnh hình thức đầu tư công, được Quốc hội thông qua. Cụ thể, đầu tuần này, thay mặt Chính phủ, thừa ủy quyền Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh đã ký Tờ trình số 573/TTr-CP gửi Quốc hội về bổ sung hình thức đầu tư Dự án.
Tại Tờ trình số 573/TTr-CP, Chính phủ trình Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đưa vào Nghị quyết của Kỳ họp thứ chín, Quốc hội khóa XV điều chỉnh Nghị quyết số 172/2024/QH15 ngày 30/11/2024 về chủ trương đầu tư Dự án Tuyến đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam với 2 nội dung chính: chấp thuận bổ sung hình thức đầu tư khác (đầu tư theo phương thức đối tác công tư - PPP, đầu tư kinh doanh...) cho Dự án, bên cạnh hình thức đầu tư công; giao Chính phủ tổ chức lựa chọn hình thức đầu tư, nhà đầu tư đối với Dự án theo quy định, trường hợp có cơ chế, chính sách khác vượt thẩm quyền báo cáo Quốc hội.
Dự án Tuyến đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam đã được Bộ Chính trị thống nhất chủ trương đầu tư theo hình thức đầu tư công vào tháng 9/2024; Bộ Chính trị đã trình và được Ban Chấp hành Trung ương thống nhất chủ trương đầu tư tại Nghị quyết số 55-NQ/TW ngày 20/9/2024.
Trên cơ sở đó, Đảng ủy Chính phủ phối hợp với Đảng ủy Quốc hội khẩn trương triển khai thực hiện. Trong đó, Quốc hội đã phê duyệt chủ trương đầu tư tại Nghị quyết số 172/2024/QH15 hình thức đầu tư công, phấn đấu hoàn thành toàn tuyến vào năm 2035.
Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 106/NQ-CP ngày 23/4/2025 để triển khai Nghị quyết số 172/2024/QH15 của Quốc hội; triển khai các công việc để đảm bảo sớm khởi công Dự án, trong đó phối hợp với các địa phương để triển khai công tác chuẩn bị giải phóng mặt bằng; triển khai lựa chọn nhà thầu tư vấn quản lý dự án; rà soát, biên dịch 31 bộ tiêu chuẩn; làm việc với các tổ chức, hiệp hội, doanh nghiệp trong và ngoài nước để kêu gọi tham gia thực hiện Dự án; xây dựng và ban hành các nghị định của Chính phủ.
Đặc biệt, Chính phủ đã chỉ đạo Bộ Xây dựng và Bộ Công thương khẩn trương xây dựng Đề án Phát triển nguồn nhân lực đường sắt và Đề án Phát triển công nghiệp đường sắt.
Sau khi Nghị quyết số 68-NQ/TW ngày 4/5/2025 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân, Nghị quyết số 198/2025/QH15 ngày 17/5/2025 của Quốc hội ban hành một số cơ chế chính sách đặc biệt phát triển kinh tế tư nhân, Nghị quyết số 139/NQ-CP ngày 17/5/2025 của Chính phủ ban hành kế hoạch của Chính phủ triển khai Nghị quyết số 198/2025, Chính phủ đã nhận được đề xuất đầu tư Dự án của một số nhà đầu tư.
Điểm chung tại đề xuất của các nhà đầu tư tư nhân đối với Dự án là đầu tư theo hình thức đầu tư tư nhân (theo Luật Đầu tư); tiến độ nhanh hơn tiến độ đã được phê duyệt tại Nghị quyết số 172/2024/QH15 của Quốc hội; sử dụng nguồn vốn ngân sách nhà nước bố trí cho công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, bàn giao mặt bằng sạch cho nhà đầu tư…
Theo thông tin của phóng viên Báo Đầu tư, tính đến ngày 25/6, Chính phủ và Bộ Xây dựng đã nhận được đề xuất đầu tư Dự án của 5 nhà đầu tư gồm: Công ty cổ phần Đầu tư và Phát triển đường sắt tốc độ cao Vinspeed; Công ty cổ phần Tập đoàn Trường Hải; liên danh Mekolor và Great USD; Công ty cổ phần Xây dựng Thăng Long quốc gia; Công ty cổ phần Vận tải đường sắt Việt Nam.
Trong đó, Vinspeed và Tập đoàn Trường Hải là 2 nhà đầu tư có đề xuất được nghiên cứu chặt chẽ, bài bản nhất, với những cam kết về tiến độ thi công tuyến đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam được rút ngắn xuống còn 5 năm; gần như không sử dụng vốn ngân sách nhà nước.
Tín hiệu tích cực
Dự án Tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam được Quốc hội thông qua tại Nghị quyết số 172/2024/QH1516, có tổng chiều dài 1.541 km từ Hà Nội đến TP.HCM, với tốc độ thiết kế 350 km/h. Dự án gồm 23 ga hành khách, 5 ga hàng hóa, sử dụng khoảng 10.827 ha đất Sơ bộ tổng mức đầu tư là 1.713.548 tỷ đồng (khoảng 67,34 tỷ USD). Thời gian thực hiện từ 2025 - 2035.
Tại Tờ trình số 573/TTr-CP, Chính phủ đã làm rõ sự cần thiết của việc nghiên cứu bổ sung hình thức đầu tư Dự án Tuyến đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam.
Theo Chính phủ, tại thời điểm trình Bộ Chính trị, Quốc hội, Chính phủ chấp thuận chủ trương đầu tư tuyến đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam theo hình thức đầu tư công, chưa có nhà đầu tư quan tâm, đề xuất đầu tư tuyến đường sắt này. Sau khi Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 68-NQ/TW, Quốc hội ban hành Nghị quyết số 198/2025/QH15, Chính phủ ban hành Nghị quyết số 139/NQ-CP, đã có một số nhà đầu tư quan tâm đề xuất đầu tư tư nhân (đầu tư trực tiếp).
Đối chiếu với kết luận của Bộ Chính trị tại Văn bản số 11376-CV/VPTW ngày 18/9/2024, Nghị quyết số 172/2024/QH15 ngày 30/11/2024 của Quốc hội, Nghị quyết số 37/NQ-CP ngày 15/82024 của Chính phủ, chưa có hình thức đầu tư theo phương thức PPP hoặc phương thức đầu tư tư nhân trực tiếp hoặc hình thức đầu tư khác.
Chính phủ khẳng định, đối với hình thức đầu tư theo phương thức PPP và đầu tư tư nhân trực tiếp, đã có đầy đủ cơ sở chính trị, cơ sở pháp lý, cơ sở thực tiễn. Cụ thể, về cơ sở chính trị, Nghị quyết số 68-NQ/TW của Bộ Chính trị xác định, mở rộng sự tham gia của doanh nghiệp tư nhân vào các dự án quan trọng quốc gia như đường sắt tốc độ cao, đường sắt đô thị…
Về cơ sở pháp lý, Điều 16, Luật Đầu tư quy định, “kết cấu hạ tầng là lĩnh vực được ưu đãi khuyến khích đầu tư và được hưởng ưu đãi theo Điều 15”. Điều 4, Luật Đầu tư theo phương thức PPP quy định, lĩnh vực giao thông - vận tải được đầu tư theo hình thức này.
Nghị quyết số 198/2025/QH15 ngày 17/5/2025 của Quốc hội cũng quy định: “Nhà nước mở rộng sự tham gia của doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế tư nhân vào các dự án trọng điểm có ý nghĩa lớn với phát triển kinh tế - xã hội, dự án quan trọng quốc gia thông qua hình thức đầu tư trực tiếp hoặc đầu tư theo phương thức đối tác công - tư…”.
Bên cạnh đó, kinh nghiệm thế giới cho thấy, đa số các nước đầu tư kết cấu hạ tầng đường sắt theo hình thức đầu tư công, do các dự án đường sắt dù mang lại hiệu quả kinh tế - xã hội cao, nhưng hiệu quả tài chính của dự án thấp, tổng mức đầu tư lớn, thời gian hoàn vốn dài. Một số dự án đầu tư theo phương thức PPP đã bước đầu được triển khai, nhưng cần có sự hỗ trợ của Nhà nước.
Theo khoản 2, Điều 37, Luật Đầu tư công, việc bổ sung hình thức đầu tư không thuộc trường hợp phải điều chỉnh chủ trương đầu tư Dự án. Cụ thể, việc điều chỉnh chủ trương đầu tư chương trình, dự án thực hiện trong trường hợp chương trình, dự án phát sinh thay đổi về mục tiêu, địa điểm, vượt mức vốn đầu tư công, vượt mức vốn đầu tư công của ngân sách cấp trên, vượt tổng mức đầu tư chương trình, dự án so với nội dung tại chủ trương đầu tư chương trình, dự án.
“Tuy nhiên, do đây là nội dung khác với Nghị quyết số 172/2024/QH15 của Quốc hội, nên Chính phủ báo cáo Quốc hội chấp thuận”, Tờ trình số 573/TTr-CP nêu rõ.
Theo một lãnh đạo Bộ Xây dựng, việc xuất hiện các đề xuất đầu tư theo hình thức PPP, hay đầu tư trực tiếp là một tín hiệu rất tích cực cho Dự án.
Trong quá trình xây dựng Dự thảo Luật Đường sắt (sửa đổi), Ban Soạn thảo cũng bổ sung các cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt, để tạo những điều kiện thuận lợi nhất cho các doanh nghiệp tư nhân tham gia đầu tư lĩnh vực hạ tầng đường sắt, trong đó có tuyến đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam và các tuyến đường sắt đô thị tại Hà Nội và TP.HCM.
“Tại Việt Nam, nhiều tập đoàn tư nhân có tiềm lực tài chính mạnh, có năng lực tổ chức triển khai các đại dự án quy mô lớn. Nếu có cơ chế phù hợp, họ hoàn toàn có thể triển khai các dự án hạ tầng đường sắt nhanh, bài bản và hiệu quả hơn so với hình thức đầu tư công”, vị lãnh đạo này cho biết.
Nhà nước đồng hành, chia sẻ rủi ro, kiểm soát chất lượng
Tại các phiên thảo luận vừa qua, nhiều đại biểu Quốc hội đánh giá, Dự thảo Luật Đường sắt (sửa đổi) sẽ tạo bước đột phá mạnh mẽ về cơ sở pháp lý, tạo sức hút để khối doanh nghiệp tư nhân chủ động tham gia đầu tư, phát triển mạng lưới đường sắt.
Cụ thể, nhà đầu tư tư nhân được tham gia các dự án đường sắt quốc gia hoặc địa phương. Ngay cả khi dự án đã có quyết định chủ trương đầu tư của Nhà nước, nếu đề xuất của nhà đầu tư khả thi, thì sẽ thực hiện điều chỉnh chủ trương đầu tư theo quy định của pháp luật.
Đặc biệt, đối với các dự án có tổng mức đầu tư lớn và thu hồi vốn chậm như đường sắt, Dự thảo cho phép áp dụng mô hình TOD (phát triển đô thị gắn với giao thông). Nhà đầu tư thực hiện đường sắt được ưu tiên triển khai các dự án phát triển đô thị xung quanh ga - vừa bù đắp tài chính, vừa bảo đảm tính đồng bộ không gian đô thị.
Trao đổi với phóng viên Báo Đầu tư, ông Nguyễn Danh Huy, Thứ trưởng Bộ Xây dựng cho biết, dù Dự thảo đã tạo nhiều cơ hội cho đơn vị tư nhân tham gia đầu tư, phát triển, tăng khả năng cạnh tranh trong bối cảnh hội nhập toàn cầu, song vai trò then chốt của Nhà nước trong việc xây dựng và định hướng quy hoạch phát triển ngành cũng được thể hiện rõ nét.
Dự thảo cho phép áp dụng cơ chế chia sẻ rủi ro trong suốt vòng đời dự án, với nguyên tắc “lợi nhuận hợp lý” được luật hóa. Dự thảo cũng nêu rõ quy định không cho phép chuyển nhượng vốn, tài sản cho tổ chức nước ngoài, trừ trường hợp phá sản được xử lý theo Luật Phá sản - đây là bước phòng ngừa rủi ro về an ninh kinh tế và kiểm soát vốn, nhưng vẫn mở cửa cho doanh nghiệp huy động vốn quốc tế thông qua các kênh phù hợp.
