Hàng nghìn container hàng hoá tồn đọng, đắp chiếu tại cảng biển đang gây khó khăn cho hoạt động kinh doanh, thiệt hại về kinh tế cho doanh nghiệp và gây ô nhiễm môi trường.
Cơ quan hải quan nỗ lực xử lý hàng tồn đọng
Thông tư số 203/2014/TT-BTC ngày 22/12/2014 của Bộ Tài chính hướng dẫn xử lý hàng hóa tồn đọng thuộc địa bàn hoạt động hải quan đã thiết lập một khuôn khổ pháp lý rõ ràng và chặt chẽ về thời gian, trình tự, thủ tục cũng như các công việc liên quan trong công tác xử lý hàng hóa tồn đọng, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý của cơ quan hải quan và tăng thu ngân sách nhà nước.
Kể từ ngày Thông tư có hiệu lực, Tổng cục Hải quan (nay là Cục Hải quan) đã chỉ đạo và triển khai Thông tư một cách hiệu quả, giúp công tác xử lý hàng hóa tồn đọng tại các địa bàn hoạt động hải quan được thực hiện đồng bộ trên toàn quốc và góp phần tăng thu ngân sách nhà nước. Thực tế cho thấy, hầu hết các Chi cục Hải quan khu vực đều đã áp dụng Thông tư này để xử lý hàng hóa tồn đọng theo báo cáo tổng hợp của Cục Hải quan.
Tình hình hàng hóa tồn đọng trên các địa bàn hoạt động hải quan được cập nhật qua số lượng hàng đã xử lý và tồn đọng chưa giải quyết, với sự biến động qua các năm phản ánh sự nỗ lực xử lý tồn đọng của các cơ quan hải quan trong những năm gần đây.
Để tổ chức thực hiện Thông tư số 203/2014/TT-BTC, Tổng cục Hải quan (nay là Cục Hải quan) đã ban hành nhiều công văn hướng dẫn nghiệp vụ cụ thể, như công văn năm 2020 về xử lý hàng hóa tồn đọng trong CFS, công văn năm 2021 về chấn chỉnh công tác xử lý hàng hóa tồn đọng và yêu cầu phối hợp thực hiện nghiêm các quy định pháp luật, cũng như tăng cường kiểm tra, giám sát hàng hóa nhập khẩu lưu giữ tại kho bãi và cảng. Năm 2022, Tổng cục Hải quan (nay là Cục Hải quan) tiếp tục có công văn hướng dẫn cụ thể về xử lý hàng tồn đọng là phế liệu tại cảng biển và quy trình thông báo tìm chủ hàng không đến nhận.
Cục Quản lý công sản cũng đã phối hợp, trao đổi nghiệp vụ liên quan đến Thông tư số 203/2014/TT-BTC qua các công văn hồi đáp về thành phần Hội đồng thanh lý hàng hóa tồn đọng và phương án xử lý tồn đọng tại các địa phương.
Tổng thể, Thông tư số 203/2014/TT-BTC đã quy định rõ ràng về chủ thể, trình tự, thủ tục và thời hạn xử lý hàng hóa tồn đọng, cũng như các khoản chi phí liên quan.
Những quy định này đã tạo cơ sở pháp lý minh bạch và thống nhất để cơ quan hải quan thực hiện công tác xử lý hàng hóa tồn đọng tại địa bàn hoạt động hải quan một cách hiệu quả, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý và gia tăng nguồn thu ngân sách nhà nước.
Tuy nhiên, sau gần một thập kỷ thực hiện, Thông tư này bộc lộ một số hạn chế, chưa hoàn toàn đáp ứng được yêu cầu pháp lý trong bối cảnh tổ chức và chức năng của cơ quan hải quan có nhiều thay đổi, đồng thời có sự ra đời của Nghị định số 77/2025/NĐ-CP với quy định mới về xử lý hàng tồn đọng.
Rút ngắn thời gian báo cáo xử lý hàng tồn đọng
Trước thực tế đó, việc sửa đổi và bổ sung Thông tư 203/2014/TT-BTC trở nên cần thiết để tháo gỡ những tồn tại, đồng thời làm cho các quy định phù hợp hơn với cơ cấu tổ chức mới, bảo đảm công tác xử lý hàng hóa tồn đọng được thực hiện hiệu quả, đồng bộ và đúng pháp luật.
Dự thảo Thông tư sửa đổi, bổ sung một số điều Thông tư 203 đã được Bộ Tài chính hoàn thiện và gửi xin ý kiến rộng rãi.
Một trong những nội dung sửa đổi quan trọng là mở rộng phạm vi điều chỉnh của Thông tư, loại trừ rõ ràng các trường hợp hàng tồn đọng nằm ngoài địa bàn hoạt động hải quan, các tang vật, vật chứng của vụ án hoặc hàng hóa do người vận chuyển lưu giữ tại cảng biển Việt Nam theo quy định riêng, nhằm đảm bảo sự thống nhất với các văn bản pháp luật liên quan khác.
Đối tượng áp dụng cũng được mở rộng, bổ sung thêm "hãng hàng không" và “người vận chuyển” vào nhóm các chủ thể vận chuyển và quản lý thông tin hàng tồn đọng. Những bổ sung này nhằm đảm bảo việc quản lý chặt chẽ hơn và chi tiết hóa trách nhiệm của các bên liên quan trong quá trình xử lý hàng.
Dự thảo cũng sửa đổi các quy định về thủ tục thông báo tìm chủ hàng và thời gian nhận hàng. Trong đó, thuật ngữ được điều chỉnh sao cho phù hợp hơn với thực tế và pháp luật hiện hành, đồng thời bổ sung bổ sung thời hạn nhận hàng rõ ràng đối với các khu vực thuộc địa bàn hoạt động hải quan.
Trách nhiệm cung cấp thông tin của người vận chuyển được làm rõ nhằm xử lý kịp thời những khó khăn trong việc xác minh nguồn gốc và thông tin về chủ hàng, đặc biệt khi có sự thiếu phối hợp giữa các bên.
Ngoài ra, dự thảo tăng cường nghĩa vụ chi trả chi phí tiêu hủy hàng hóa tồn đọng đối với người vận chuyển và doanh nghiệp quản lý nhằm hạn chế các hành vi chây ỳ, kéo dài, gây tồn đọng hàng hóa hoặc ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường.
Hình thức và thời hạn thông báo tìm chủ hàng tồn đọng cũng được cụ thể hóa hơn, bao gồm việc đăng tải công khai trên Cổng thông tin điện tử của hải quan và niêm yết tại các trụ sở hải quan liên quan. Việc rút ngắn thời gian báo cáo xử lý hàng tồn đọng cũng giúp nâng cao hiệu quả thực thi công tác này.
Về công tác tổ chức, dự thảo mở ra cơ chế xử lý linh hoạt hơn. Theo đó, đối với Hội đồng xử lý hàng hóa tồn đọng, dự thảo cho phép thành lập theo từng vụ việc tại những địa bàn ít phát sinh, đồng thời có thể lập bộ phận chuyên môn hỗ trợ kiểm kê, phân loại, tiêu hủy và bán tài sản. Hội đồng được quyền ký hợp đồng thuê tổ chức, cá nhân cung cấp dịch vụ để đẩy nhanh tiến độ xử lý.
Ngoài ra, quy định về quyền nhận lại hàng và thủ tục hải quan trong giai đoạn xác lập quyền sở hữu toàn dân cũng được làm rõ. Cụ thể, trong vòng 30 ngày kể từ khi hoàn tất thủ tục xác định chủ sở hữu, Hội đồng phải kiểm kê, phân loại và xác định giá trị hàng tồn. Trong giai đoạn này, chủ hàng hoặc người vận chuyển vẫn có quyền nhận hàng và làm thủ tục hải quan, trừ trường hợp hàng lưu kho ngoại quan quá hạn.
Mẫu biểu quản lý hàng tồn đọng cũng được cập nhật để bổ sung các tiêu chí thông tin và điều chỉnh tên gọi cơ quan nhận nhằm phù hợp với tổ chức bộ máy hải quan hiện tại.
Điều đáng ghi nhận là dự thảo sửa đổi không làm phát sinh thủ tục hành chính mới, không thay đổi phân cấp hay phân quyền, cũng không đề cập trực tiếp đến các lĩnh vực như công nghệ số, bình đẳng giới hay các chính sách dân tộc. Mục tiêu của các sửa đổi là hoàn thiện khung pháp lý, tháo gỡ khó khăn vướng mắc, đảm bảo sự phù hợp với cơ cấu tổ chức mới của các cơ quan quản lý nhà nước.
Những điều chỉnh này nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý, giảm tồn đọng hàng hóa, đẩy nhanh quá trình xử lý tại địa bàn hoạt động hải quan, bảo vệ quyền lợi Nhà nước và doanh nghiệp, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả thu ngân sách quốc gia.
Qua đó, công tác xử lý hàng hóa tồn đọng sẽ diễn ra đồng bộ, chặt chẽ, minh bạch và phù hợp với thực tiễn, giúp ngành Hải quan thực hiện tốt chức năng quản lý nhà nước trong lĩnh vực này.
