Sáng 19/1, sau khi xem các chương trình truyền hình cáp như thường lệ và thời hạn chính phủ Mỹ bị đóng cửa đang đến gần, Tổng thống Donald Trump quyết định nhấc điện thoại gọi cho người mà ông tin đang nắm giữ lá bài: Thượng nghị sĩ Chuck Schumer, lãnh đạo phe Dân chủ thiểu số tại Thượng viện Mỹ.
Cuộc điện đàm này khởi đầu cho nỗ lực vào phút chót của ông Trump nhằm ngăn cản nguy cơ chính phủ Mỹ bị đóng cửa đúng dịp một năm ông nhậm chức.
Dự luật ngân sách liên bang 2018 đã được Hạ viện thông qua và đang được xem xét ở Thượng viện, nơi phe Dân chủ yêu cầu đảng Cộng hòa phải có những nhượng bộ về chính sách nhập cư để dự luật được đưa ra bỏ phiếu, theo CNN.
Các trợ lý tại Nhà Trắng và Thượng viện cho biết ông Trump gọi cho Schumer lúc 10h45 và hai người đều khẳng định những bất đồng giữa họ không phải là không thể vượt qua, đồng thời nhất trí không ai muốn chính phủ phải bị đóng cửa.
Schumer cũng cảnh báo Trump rằng các thành viên đảng Cộng hòa ở quốc hội, gồm Chủ tịch Hạ viện Paul Ryan và lãnh đạo phe đa số Thượng viện Mitch McConnell, sẽ không theo đuổi bất cứ kế hoạch nào nếu không có sự ủng hộ công khai của Tổng thống. Trump nhất trí và đề nghị ăn trưa cùng Schumer tại Nhà Trắng để tiếp tục thảo luận.
Lời mời này của Trump khiến nhiều trợ lý tại Nhà Trắng bất ngờ, bởi ông không thông báo trước với họ về kế hoạch ăn trưa cùng Schumer. Các lãnh đạo đảng Cộng hòa cũng tỏ ra rất căng thẳng khi được tin Schumer đang trên xe tới Nhà Trắng để gặp Trump. Họ lo ngại Trump sẽ đưa ra một thỏa thuận bất lợi với Schumer mà không tham vấn trước với đảng Cộng hòa.
90 phút đàm phán trong bữa trưa
Trong phòng ăn nhỏ của Tổng thống, Trump và Chánh văn phòng John Kelly ngồi cùng Schumer và một trợ lý của ông để trao đổi về những điểm chính trong một thỏa thuận có thể giúp chính phủ Mỹ không bị đóng cửa trong dài hạn.
Cuộc trao đổi bên bữa trưa kéo dài 90 phút, với những nội dung được Trump rất quan tâm, chẳng hạn như đề xuất chi ngân sách quốc phòng cao hơn cả yêu cầu của Nhà Trắng và sẽ đáp ứng đầy đủ nhu cầu ngân sách của lực lượng biên phòng. Các điều khoản trong thỏa thuận này có vẻ đầy hứa hẹn cho cả hai bên.
Tuy nhiên, Schumer nói với Trump rằng việc xây dựng một thỏa thuận chi tiết trong nửa ngày còn lại trước khi chính phủ bị đóng cửa là bất khả thi. Bởi vậy, theo ông, hai bên cần có một kế hoạch tạm thời để cấp ngân sách cho chính phủ tiếp tục hoạt động trong vài ngày. Trump nhất trí, nói rằng ông sẽ thảo luận kế hoạch với đảng Cộng hòa và hứa sẽ gọi điện cho Schumer khi có thông tin mới.
Sau khi Schumer ra về lúc 14h, Trump viết trên Twitter: "Cuộc gặp sơ bộ tuyệt vời trong Phòng Bầu dục với Schumer. Có tiến bộ, gia hạn bốn tuần là giải pháp tốt nhất".
Tuy nhiên, một quan chức Nhà Trắng sau đó nói rằng hai bên chưa đi đến thỏa thuận cuối cùng và Trump không đồng ý với kế hoạch cấp ngân sách tạm thời để chính phủ hoạt động trong 5 ngày.
Schumer cũng tỏ ra thận trọng khi trả lời báo chí sau cuộc gặp. "Chúng tôi đã có cuộc gặp dài và chi tiết, chúng tôi thảo luận mọi vấn đề lớn. Chúng tôi đã có một số tiến bộ nhưng vẫn còn nhiều bất đồng. Cuộc thảo luận sẽ tiếp tục", ông nói.
Ông Schumer trả lời báo chí. Ảnh: Reuters.
Tại Thượng viện, các thượng nghị sĩ đảng Dân chủ đổ xô tới văn phòng của Schumer. Trong khi đó, Chánh văn phòng Nhà Trắng Kelly gọi điện cho các lãnh đạo đảng Cộng hòa, trấn an họ rằng Trump chưa nhất trí với bất cứ thỏa thuận bất lợi nào.
Vài giờ sau, Trump gọi lại cho Schumer, tuyên bố ông nghe thấy đảng Dân chủ và Cộng hòa ở Hạ viện đã nhất trí về kế hoạch ngân sách tạm thời trong ba tuần.
Schumer tỏ ra bối rối, nói rằng ông chưa nghe thấy kế hoạch nào như vậy, khẳng định chỉ có thể đồng ý với thỏa thuận để chính phủ tiếp tục vận hành trong vài ngày, điều đã được nhất trí trong cuộc gặp ở bữa trưa. Nghe vậy, Trump nói sẽ trao đổi lại với McConnell, lãnh đạo đảng Cộng hòa chiếm đa số ở Thượng viện.
Kể từ đó, lãnh đạo hai đảng tại Thượng viện tránh trao đổi trực tiếp với nhau. Khi Schumer gọi cho McConnell vào chiều hôm đó để thông báo về cuộc gặp với Trump, lãnh đạo đảng Cộng hòa tuyên bố sẽ làm rõ những khác biệt với Tổng thống.
Một lúc sau, Chánh văn phòng Nhà Trắng Kelly gọi cho Schumer, thông báo thỏa thuận sơ bộ đưa ra trong bữa trưa là quá "tự do", không đủ để Trump nhượng bộ.
"Có vẻ không tốt cho quân đội hay an ninh, an toàn của biên giới phía nam đầy nguy hiểm", Trump viết trên Twitter về thỏa thuận sơ bộ mà ông vừa nhất trí vài tiếng trước. "Đảng Dân chủ muốn chính phủ đóng cửa để xóa bỏ thành công vĩ đại của luật cắt giảm thuế và những gì họ đang làm với nền kinh tế bùng nổ của chúng ta".
Các trợ lý của Trump tại Nhà Trắng cho biết tâm trạng của Tổng thống vào hôm đó không được tốt, khi ông phải hủy kế hoạch bay tới Florida nghỉ cuối tuần và gặp gỡ 100 nhà tài trợ quyên nhiều tiền nhất cho chiến dịch tranh cử của ông, nhân dịp tròn một năm ông nhậm chức.
Họ nói rằng Trump đã rất mong đợi sự kiện này, nhưng ông không thể rời Washington khi vấn đề ngân sách liên bang và chính phủ bị đóng cửa chưa được giải quyết.
Thế nhưng với cuộc gọi của Kelly, nỗ lực cuối cùng của Trump nhằm cứu vãn chính phủ khỏi đóng cửa đã sụp đổ. Không một thỏa thuận mới nào được đưa ra và đảng Cộng hòa tại Thượng viện không thể hội đủ 60 phiếu để đưa dự luật ngân sách mới ra bỏ phiếu. Đúng 0h ngày 20/1, chính phủ Mỹ chính thức đóng cửa khi không được cấp ngân sách để hoạt động.
"Chiều nay, thâm tâm tôi mách bảo rằng chúng ta sẽ đạt được thỏa thuận. Cuộc thảo luận của chúng ta đã rất tích cực. Chúng ta đã có cuộc gặp rất tốt", ông Schumer phát biểu tại Thượng viện sau nửa đêm. "Nhưng những gì diễn ra sau đó cho thấy cuộc gặp ở Nhà Trắng là dấu hiệu của một quy trình hỗn loạn mà đảng Cộng hòa đã thực hiện trong các cuộc đàm phán từ trước tới nay".
Tòa nhà quốc hội Mỹ đêm 19/1. Ảnh: AP.
Thời điểm chính phủ Mỹ bị đóng cửa tự động có hiệu lực, bầu không khí tĩnh lặng bao trùm Nhà Trắng. Hệ thống đèn ở sảnh North Portico của Nhà Trắng bị tắt từ trước đó một tiếng, khi đảng Cộng hòa không thể đưa ra đề xuất mới nào để thuyết phục đảng Dân chủ tại Thượng viện.
Tổng thống Trump lúc đó đã rút về phòng ngủ, có vẻ như đang theo dõi không khí đối đầu đầy căng thẳng ở Thượng viện được truyền trực tiếp trên truyền hình. Các trợ lý của ông rời Cánh Tây ngay trước khi thời điểm chính phủ bắt đầu bị đóng cửa.
