Khu tái định cư Bình Khánh vẫn còn nhiều tòa nhà bỏ hoang thời gian dài.
TP.HCM với hàng loạt đại dự án đang và sẽ triển khai để xứng tầm vóc, kéo theo nhu cầu quỹ đất, nhà ở phục vụ tái định cư rất lớn. Nhưng thực tế, thời gian qua, tại chính đại đô thị này, quỹ nhà ở phục vụ tái định cư nơi thì dư thừa, nơi thiếu hụt nghiêm trọng. Nguyên nhân do việc bố trí tái định cư chưa đồng bộ giữa các khu vực, cơ chế khai thác, xử lý quỹ nhà đất chưa linh hoạt, việc khảo sát nhu cầu để triển khai không chuẩn. Thực tế đó, cùng với cuộc sáp nhập đô thị cho thấy, đã đến lúc cần “phẫu thuật” cách làm tái định cư.
Vẫn thiếu nghiêm trọng
Theo Sở Xây dựng TP.HCM, trước khi sáp nhập, theo quy trình, UBND TP. Thủ Đức (cũ) và các quận, huyện (cũ) của TP.HCM thực hiện việc rà soát nhu cầu cần bố trí quỹ nhà, đất phục vụ tái định cư và gửi đến Sở Xây dựng để tổng hợp, báo cáo, đề xuất UBND Thành phố phân bổ quỹ nhà ở, đất ở thuộc tài sản công phục vụ tái định cư.
Trên cơ sở đó, UBND TP. Thủ Đức và các quận, huyện chủ động lập và phê duyệt kế hoạch tổ chức thực hiện quản lý sử dụng nhà ở, đất ở phục vụ tái định cư được phân bổ; đồng thời, ban hành quyết định bố trí tái định cư cho từng trường hợp theo phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư được duyệt.
Căn cứ trên số lượng quỹ nhà ở, đất ở thuộc tài sản công phục vụ tái định cư hiện có, UBND TP.HCM đã ban hành Quyết định số 2954/QĐ-UBND ngày 31/7/2024 và 2 quyết định điều chỉnh, bổ sung gồm: Quyết định số 1714/QĐ-UBND, ngày 6/5/2025 và Quyết định số 3436/QĐ-UBND, ngày 30/6/2025 phân bổ 5.785 căn hộ và nền đất (3.994 căn hộ và 1.791 nền đất) cho UBND TP. Thủ Đức và các quận, huyện phục vụ tái định cư, tạm cư cho các dự án đầu tư công trên địa bàn.
Sau sáp nhập, TP.HCM đang triển khai nhiều dự án đầu tư công, trọng điểm (bao gồm cả công tác di dời chung cư hư hỏng nặng), việc giải tỏa với quy mô rất rộng. Do đó, nhu cầu về nhà, đất tái định cư, tạm cư là rất lớn.
Ngoài 253 dự án đã được phân bổ sử dụng quỹ căn hộ và nền đất phục vụ tái định cư, sắp tới, TP.HCM dự kiến cần thêm khoảng 2.215 căn hộ, nền đất tái định cư cho các dự án: Quốc lộ 13 (220 căn, nền); mở rộng Quốc lộ 1 (539 căn, nền); cầu đường Bình Tiên (159 căn, nền); Quốc lộ 22 (457 căn, nền); rạch Văn Thánh (749 căn, nền); đường D3 (39 căn, nền); kè chống sạt lở bờ phải sông Cần Giuộc (52 căn, nền).
Theo Sở Xây dựng, trong dài hạn, sẽ phát sinh nhu cầu rất lớn về nhà ở và nền đất phục vụ tái định cư để đáp ứng các dự án đầu tư công trên địa bàn Thành phố. “Như vậy, trong tình huống này, quỹ nhà ở, nền đất phục vụ tái định cư được xem là thiếu”, ông Trần Sĩ Nam, Phó giám đốc Sở Xây dựng cho biết tại một báo cáo mới đây gửi UBND TP.HCM.
Thừa vẫn… tràn lan
Theo cơ quan chức năng, TP.HCM hiện có 4.823 căn hộ và nền đất (4.790 căn hộ và 33 nền đất) đã có chủ trương đấu giá. Trong số này có 3.790 căn hộ thuộc khu 38,4 ha phường An Khánh đã được UBND TP.HCM ban hành quyết định đấu giá; 953 căn hộ tại Khu dân cư Vĩnh Lộc B (xã Vĩnh Lộc B) đang được UBND TP.HCM trình Ban Thường vụ Đảng ủy UBND TP.HCM bãi bỏ quyết định đấu giá.
Mặc dù thiếu hụt về tổng thể, nhưng thực tế, việc bố trí sử dụng quỹ nhà ở và nền đất tái định cư ở TP.HCM lại kém hiệu quả.
Cụ thể, với 5.785 căn hộ và nền đất đã phân bổ cho UBND TP. Thủ Đức và các quận, huyện chủ động phục vụ tái định cư, tạm cư cho các dự án đầu tư công trên địa bàn, theo Sở Xây dựng, tới nay đã 3 năm, nhưng tỷ lệ sử dụng nền đất, căn hộ rất thấp.
Cả Thành phố chỉ có 2/22 địa phương sử dụng quỹ nhà, đất tái định cư đạt tỷ lệ trên 50%; 9/22 địa phương sử dụng quỹ nhà, đất tái định cư đạt tỷ lệ từ 20% đến 50%; 11/22 địa phương sử dụng quỹ nhà, đất tái định cư đạt tỷ lệ dưới 20%, thậm chí có địa phương chưa đạt 10%. Như vậy, đa số các đơn vị sử dụng không quá 30% số lượng căn hộ được phân bổ theo yêu cầu.
Tổng cộng, tới thời điểm này, chính quyền các địa phương mới chỉ bàn giao được 624/5.785 căn hộ và nền đất cho người dân. Còn lại, chưa bố trí 5.161 căn hộ và nền đất (3.708 căn hộ và 1.453 nền đất), trong đó, có 657 căn hộ Trung tâm Quản lý nhà và giám định xây dựng đang sửa chữa theo đề nghị của các phường, xã.
Như vậy, theo Sở Xây dựng TP.HCM, trong tình huống này, quỹ nhà ở, nền đất phục vụ tái định cư được xem là… thừa.
Nơi thiếu cần gấp, nơi thừa muốn giữ
Đây chính là nghịch lý thứ ba phát sinh gần đây. Cụ thể, theo Sở Xây dựng, trước đây, công tác bồi thường tái định cư do UBND cấp huyện tổ chức thực hiện. Để rà soát tình hình bố trí quỹ nhà ở, đất ở thuộc tài sản công phục vụ tái định cư đã được UBND Thành phố phân bổ tại Quyết định số 2954/QĐ-UBND ngày 31/7/2024 và xác định nhu cầu tái định cư trong thời gian tới, Sở Xây dựng đã có nhiều công văn đề nghị UBND TP. Thủ Đức và 21 quận/ huyện cũ (nay là 102 phường, xã) báo cáo.
Tuy nhiên, do UBND cấp huyện tập trung vào công tác triển khai mô hình chính quyền hai cấp, nên hầu như không có báo cáo hoặc có báo cáo nhưng thông tin, số liệu, mẫu biểu chưa đạt yêu cầu; đồng thời, cũng không bàn giao lại quỹ nhà và nền đất được phân bổ cho các phường có liên quan, mà đa số đều chuyển giao cho Ban Bồi thường giải phóng mặt bằng TP. Thủ Đức và các quận, huyện (hiện Ban này trực thuộc Sở Nông nghiệp và Môi trường) tiếp tục xử lý.
Qua phối hợp với các ban bồi thường, Sở Xây dựng nhận thấy, các Ban dù chưa hoặc không sử dụng hết quỹ căn hộ và nền đất tái định cư được phân bổ, nhưng đều muốn giữ lại để tiếp tục sử dụng cho các dự án đầu tư công trên địa bàn. Tuy nhiên, công tác phối hợp giữa Ban Bồi thường và UBND các phường, xã mới chưa đi vào nề nếp, nên chưa chắc chắn về nhu cầu sử dụng. Đồng thời, các ban bồi thường chưa báo cáo rõ về tình hình thực tế sử dụng căn hộ và nền đất phục vụ tái định cư, tiến độ dự kiến sử dụng, số lượng những căn hộ dôi dư không còn nhu cầu sử dụng.
Thêm vướng mắc định giá bán nhà tái định cư
Cũng theo Sở Xây dựng, từ ngày 31/10/2024 đến ngày 30/6/2025, Sở nhận được 6 hồ sơ do UBND các quận, huyện (cũ) trình xác định giá bán nhà tái định cư cho trường hợp bố trí tại huyện khác.
Việc quyết định giá bán nhà ở tái định cư liên quan đến tài sản công, nhưng chưa được pháp luật quy định chi tiết về trình tự thực hiện và phạm vi trách nhiệm cụ thể. Vì vậy, trong quá trình thực hiện, cần hoàn thiện, điều chỉnh, bổ sung các nội dung còn thiếu sót. Nên theo chức năng, nhiệm vụ và chuyên môn, Sở Xây dựng cần có ý kiến của các đơn vị liên quan.
Thực tế, qua quá trình thực hiện nhiệm vụ theo phân cấp nêu trên, Sở Xây dựng cho hay, đã phát sinh những khó khăn, vướng mắc liên quan đến việc lấy ý kiến của các cơ quan chuyên môn. Có đơn vị không gửi góp ý, có trường hợp góp ý, nhưng không đúng thời hạn. Đáng lưu ý là các đơn vị chưa thể hiện chính kiến trong việc cho ý kiến chuyên môn về giá bán nhà ở tái định cư.
Ngoài ra, trong một dự án bồi thường có hai cơ quan cùng quyết định giá bán nhà ở tái định cư. Bởi theo quy định, giá bán nhà ở tái định cư cho trường hợp bố trí tại huyện khác thì do UBND cấp tỉnh quy định (tại TP.HCM phân cấp cho Sở Xây dựng); giá bán nhà ở tái định cư đối với trường hợp bố trí nhà ở tái định cư tại địa bàn huyện có dự án thì do UBND cấp huyện quyết định.
Do bỏ cấp huyện nên từ ngày 1/7/2025, giá bán nhà ở tái định cư trong địa bàn cấp xã do Chủ tịch UBND cấp xã quyết định. Trường hợp bố trí nhà ở tái định cư tại đơn vị hành chính cấp xã khác thì giá bán nhà ở tái định cư do UBND cấp tỉnh quyết định.
Việc này, theo Sở Xây dựng, cũng cần sự phối hợp nhiều đơn vị, gây khó khăn trong quá trình thực hiện, không chủ động, có thể làm kéo dài thời gian thực hiện dự án.
Tái định cư chậm khiến tiến độ cải tạo kênh rạch TP.HCM bị kéo lùi
Thống kê cho thấy, TP.HCM hiện có 398 tuyến sông, kênh, rạch chưa được chỉnh trang, với khoảng 39.600 căn nhà cần di dời. Thành phố đặt mục tiêu đến cuối năm 2030 sẽ di dời 50% số nhà trên và ven kênh rạch, tương đương 20.000 căn. Tuy nhiên, hiện nhiều dự án lớn, tiến độ giải phóng mặt bằng bị kéo dài, mà một trong những nguyên nhân là việc xác định giá mua, thuê mua và thuê nhà ở xã hội, cũng như suất tái định cư tối thiểu còn chậm do cần thời gian tính toán, công bố.
Điển hình, 2 gói thầu quan trọng là XL-01 và XL-02 thuộc Dự án Cải tạo rạch Xuyên Tâm, dự kiến khởi công tháng 11/2025, liên quan đến việc di dời 2.078 hộ dân, đến nay vẫn chưa được địa phương bàn giao mặt bằng. Không chỉ rạch Xuyên Tâm, Dự án cải tạo bờ Bắc kênh Đôi đi qua phường Chánh Hưng và Phú Định cũng gặp tình trạng tương tự. Dù khởi công từ tháng 8/2025, nhưng đến nay mới có 985/1.605 hộ dân đồng ý bàn giao mặt bằng.
(Còn tiếp)
