Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng báo cáo tại phiên họp
Biến quyền sỡ hữu trí tuệ thành tài sản có giá trị thương mại thực sự
Sự chuyển dịch quan trọng nói trên được Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh khi Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ trong Phiên họp thứ 49 vừa qua.
Phó chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định cho biết, đây là dự án luật đã được Ủy ban Thường vụ Quốc hội bổ sung vào chương trình lập pháp năm 2025, trình Quốc hội theo trình tự, thủ tục rút gọn và thông qua tại Kỳ họp thứ mười tới.
Theo tờ trình của Chính phủ, Dự thảo tập trung vào 5 nhóm nội dung chính sách, trong đó chính sách 1 là hỗ trợ tạo ra và khai thác thương mại các đối tượng quyền sở hữu trí tuệ nhằm thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Nội dung của chính sách bao gồm sửa đổi, hoàn thiện các quy định làm rõ quyền đăng ký sở hữu trí tuệ, khai thác thương mại các quyền này của tổ chức được giao quyền quản lý, sử dụng, sở hữu kết quả của nhiệm vụ khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo sử dụng ngân sách nhà nước.
Bên cạnh các nội dung sửa đổi, Dự thảo còn bổ sung nhiều quy định mới, như quy định xử lý xung đột quyền sở hữu trí tuệ, các nội dung về chính sách của Nhà nước trong việc hỗ trợ tạo ra và khai thác thương mại các đối tượng quyền sở hữu trí tuệ nhằm thúc đẩy đổi mới sáng tạo.
Lần sửa đổi này còn bổ sung quy định làm rõ chính sách của Nhà nước trong việc hỗ trợ tạo ra, xác lập, đăng ký, ghi nhận, công bố, phát triển, bảo hộ, khai thác, quản lý, sử dụng, phát triển đối tượng của quyền sở hữu trí tuệ.
Chính sách mới còn hướng tới hỗ trợ tổ chức, cá nhân Việt Nam thực hiện định giá, áp dụng các mô hình chuyển nhượng, chuyển giao quyền sử dụng các đối tượng của quyền sở hữu trí tuệ, góp vốn bằng quyền sở hữu trí tuệ, cơ chế chia sẻ quyền sở hữu trí tuệ giữa Nhà nước, tổ chức khoa học và công nghệ, doanh nghiệp khoa học và công nghệ.
Dự thảo quy định ưu tiên mua quyền sở hữu trí tuệ đối với các đối tượng có ý nghĩa quan trọng đối với an ninh quốc gia, thiết yếu đối với phát triển kinh tế - xã hội. Tiên phong đặt hàng, mua sắm, sử dụng sản phẩm, dịch vụ được tạo ra chủ yếu trên cơ sở ứng dụng chương trình máy tính, sáng chế, thiết kế bố trí, giống cây trồng được tạo ra tại Việt Nam.
Các nội dung trên đều nhằm tạo cơ sở pháp lý đầy đủ, rõ ràng, thúc đẩy việc tạo ra và tạo thuận lợi cho việc khai thác thương mại các đối tượng quyền sở hữu trí tuệ để biến quyền sở hữu trí tuệ thành tài sản có giá trị thương mại thực sự, có thể khai thác và sử dụng như các tài sản hữu hình khác, qua đó thúc đẩy đổi mới sáng tạo, tạo động lực cho các cá nhân và doanh nghiệp đầu tư vào việc tạo ra, bảo hộ và phát triển đối tượng của quyền sở hữu trí tuệ.
Cần luật hóa quyền sở hữu trí tuệ đối với các sản phẩm do AI tạo ra
Thẩm tra sơ bộ, Thường trực Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội cơ bản tán thành với phạm vi sửa đổi, bổ sung của Dự thảo Luật Sở hữu trí tuệ (sửa đổi).
Chủ nhiệm Hoàng Thanh Tùng đề nghị tiếp tục nghiên cứu bổ sung các quy định liên quan đến đối tượng sở hữu trí tuệ mới như tác phẩm phái sinh trên nền tảng kỹ thuật số, sỡ hữu trí tuệ trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), xây dựng khung pháp lý bảo vệ quyền lợi của các chủ thể sở hữu trí tuệ trong môi trường trực tuyến để đáp ứng yêu cầu phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo.
Nhận xét rằng, Dự thảo đã có nhiều chính sách nhằm thúc đẩy đổi mới sáng tạo và bảo hộ sự sáng tạo của các tổ chức, cá nhân, song Phó chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh đặt vấn đề: “Có thừa nhận và bảo hộ sản phẩm do AI tạo ra hay không?”.
Cùng quan tâm, Chủ nhiệm Ủy ban Công tác đại biểu của Quốc hội Nguyễn Thanh Hải băn khoăn khi Dự thảo “chưa nêu một chút gì về quyền sở hữu trí tuệ đối với các sản phẩm do AI tạo ra”. Cho rằng, việc sửa đổi Luật Sở hữu trí tuệ trong bối cảnh đang chuyển đổi số rất mạnh mẽ thì không thể không đề cập vấn đề trên, bà Hải gợi ý, Luật nên có quy định khung để có cơ sở quy định tại các văn bản dưới luật.
Hồi âm, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ nói, sản phẩm do AI tự tạo ra mà không có sự tham gia của con người thì không bảo hộ và các phần mềm AI khi tự tạo ra nội dung cũng phải mở ngoặc bên dưới “đây là do AI tạo ra”. “Sắp tới có Luật AI sẽ làm rõ hơn điều này”, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết.
Còn sản phẩm do con người dùng AI như một công cụ để tạo ra, theo Bộ trưởng, có bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ. “Cơ bản các nước đang tiếp cận theo cách này”, Bộ trưởng thông tin thêm.
Báo cáo thêm về việc sửa đổi luật nói chung, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ cho biết, tư tưởng chính về sửa đổi Luật Sở hữu trí tuệ lần này là sở hữu trí tuệ phải biến các kết quả nghiên cứu thành tài sản để có thể giao dịch được, mua bán được và chỉ khi đó thì mới có thể hình thành được thị trường khoa học, công nghệ và mới là động lực để phát triển các hoạt động nghiên cứu.
“Sở hữu trí tuệ phải trở thành tài sản của doanh nghiệp, có thể định giá, mua bán và được đưa vào các báo cáo tài chính, có thể là tài sản đảm bảo để đi vay vốn, góp vốn, nhất là các tài sản thuộc các công nghệ mới. Cho nên, chuyển dịch quan trọng nhất của sở hữu trí tuệ trong luật này là chuyển dịch từ bảo vệ quyền sang tài sản hóa, thương mại hóa và thị trường hóa các kết quả nghiên cứu và biến sở hữu trí tuệ trở thành công cụ cạnh tranh chiến lược của doanh nghiệp và quốc gia”, ông Hùng nói rõ thêm.
Theo Bộ trưởng, hiện nay, một quốc gia đã phát triển thì tài sản vô hình là tài sản chính, có thể chiếm tới 70 - 80% tổng tài sản quốc gia, đó là tài sản trí tuệ. “Việt Nam đã đến giai đoạn phải ưu tiên phát triển tài sản trí tuệ để phát triển đất nước và trở thành một động lực mới của tăng trưởng kinh tế. Do vậy, cơ bản các sửa đổi là xoay quanh nội dung này”, Bộ trưởng nhấn mạnh.
Điều hành thảo luận, Phó chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định kết luận, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cơ bản tán thành với phạm vi sửa đổi, bổ sung tại Dự thảo như Chính phủ trình. Phó chủ tịch Quốc hội lưu ý, cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu, bổ sung các quy định có liên quan đến đối tượng sở hữu tuệ mới, như sản phẩm phái sinh trên nền tảng kỹ thuật số, sở hữu trí tuệ trong lĩnh vực AI, Big Data, xây dựng khung pháp lý để bảo vệ quyền lợi của các chủ thể sở hữu trí tuệ trong môi trường trực tuyến đáp ứng yêu cầu phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo.
Tăng cường bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ trên môi trường số
Một trong những nội dung đáng chú ý của Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ là bổ sung quy định về các biện pháp tăng cường bảo vệ quyền trên môi trường số.
Cụ thể là bổ sung các quy định về trách nhiệm của các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ trung gian đối với các trường hợp liên quan đến xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ trên môi trường số; về việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời để ngăn chặn hậu quả của hành vi xâm phạm quyền trên môi trường số và biện pháp dân sự cần phải áp dụng đối với hành vi xâm phạm quyền trên môi trường số. Quy định về việc khuyến khích sử dụng biện pháp hòa giải trong xử lý tranh chấp cũng được bổ sung tại Dự thảo.
Rất cần bảo hộ bản quyền tác phẩm báo chí
Băn khoăn về bản quyền trong lĩnh vực báo chí, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội Nguyễn Đắc Vinh nêu thực tế hiện nay có tình trạng các báo làm ra tin gốc sau đó các trang tin điện tử tổng hợp lại và thu được nhiều tiền hơn so với những người tạo ra tin gốc. Ông Vinh đề nghị cần xử lý vấn đề này ở Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ.
Hồi âm sau đó, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nói, có rất nhiều trang tin không phải là một tờ báo nhưng doanh thu lớn hơn rất nhiều so với một cơ quan báo chí, bởi vì chỉ dùng công nghệ copy thông tin từ báo chí đưa lên. Theo Bộ trưởng, sửa đổi luật lần này phải làm rất rõ chỗ này, tin tức thuần túy thì không bảo hộ, nhưng tác phẩm báo chí thì rất nên bảo hộ.
