“Bảo vệ nhà đầu tư” năm nay có thăng hạng?

Một loạt báo cáo kinh doanh theo dõi mức độ cải tổ và đánh giá các nền kinh tế dựa trên 10 chỉ số về kinh doanh, tính thời gian và công sức của doanh nghiệp phải bỏ ra để lập và tổ chức hoạt động cho doanh nghiệp, bao gồm cả kinh doanh qua biên giới, thuế và đóng cửa doanh nghiệp. Mức xếp hạng không phản ánh chính sách kinh tế vĩ mô, chất lượng cơ sở hạ tầng, tính ổn định của tiền tệ, nhận thức của nhà đầu tư hay tỷ lệ tội phạm. Bản báo cáo môi trường kinh doanh năm 2008 công bố tháng 9/2007 tại Hà Nội cho thấy, Việt Nam xếp thứ hạng thấp trong bảo vệ nhà đầu tư, nhất là nhà đầu tư thiểu số, đạt 165/178, đứng sau cả Campuchia và Philippinese. Chỉ số mức độ bảo vệ nhà đầu tư được tổng hợp kết quả từ 3 chỉ số: mức độ công khai (tính minh bạch của các giao dịch), trách nhiệm của giám đốc (trách nhiệm cá nhân) và mức độ dễ dàng mà cổ đông có thể kiện (khả năng của cổ đông có thể kiện giám đốc và các lãnh đạo khác khi quản lý sai trái). Các chuyên gia nghiên cứu nhấn mạnh rằng, mặc dù Luật Chứng khoán và Luật Doanh nghiệp 2005 có quy định nghĩa vụ và trách nhiệm của giám đốc và thành viên HĐQT, nhưng chưa đưa ra cơ chế thực thi các nghĩa vụ này. Các toà án kinh tế ở Việt Nam cũng hiếm khi xét xử các vụ việc liên quan đến nhà đầu tư kiện giám đốc hay thành viên HĐQT, điều này khiến các nhà lãnh đạo doanh nghiệp Việt Nam trong nhiều trường hợp chưa thể hiện rõ trách nhiệm tương ứng với kỳ vọng cổ đông dành cho họ.

Tuy vậy, không thể phủ nhận rằng, nhà đầu tư nhỏ lẻ đang ngày càng được bảo vệ quyền lợi rõ ràng hơn, ít nhất là trong những trường hợp cảm thấy không được giải đáp đầy đủ họ có thể tìm đến các cơ quan truyền thông để phản ánh. Tổng giám đốc một công ty chứng khoán thuộc hàng lớn nhất tại Việt Nam ngay cuối năm 2007 đã tiên lượng rằng, trong năm 2008 quyền lợi của cổ đông trong các công ty đại chúng sẽ được quan tâm hơn. Đến thời điểm này, khi mùa ĐHCĐ qua đi, câu nói của vị giám đốc kia phần nào được chứng tỏ khi hầu hết các phương án phát hành tăng vốn đều không còn tình trạng ưu tiên cho cổ đông lớn, phân biệt đối xử quyền lợi giữa các cổ đông vốn được báo chí phản ánh nhiều trong năm 2007. Trách nhiệm của các vị giám đốc doanh nghiệp cũng được đề cập và góp ý thẳng trong nhiều cuộc họp cổ đông, dễ thấy nhất ở những doanh nghiệp lớn. Có thể đơn cử trường hợp của Vinaconex và Vietcombank làm ví dụ, với quy mô và những lợi thế lịch sử để lại, ban điều hành tại 2 doanh nghiệp hàng đầu này được đề nghị phải hoạt động hiệu quả hơn để gia tăng tốc độ tăng trưởng lợi nhuận trong năm 2008, thay vì đưa kế hoạch tương đối "khiêm tốn", thậm chí tại cuộc họp cổ đông lớn của Vinaconex, ông Nguyễn Hoàng Hải, Tổng thư ký Hiệp hội Các nhà đầu tư tài chính (VAFI) còn đề nghị thẳng "lãnh đạo nào không đảm đương nổi trách nhiệm thì nên từ chức".

Một chỉ số được giới kinh doanh và nhà đầu tư quan tâm là mức độ minh bạch của các giao dịch tuy có tiến bộ hơn trước, nhưng vẫn ở mức yếu. Theo đánh giá của Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước tại hội nghị tập huấn về quản trị doanh nghiệp mới đây, công bố thông tin và tính minh bạch của các công ty đại chúng còn có vấn đề, thể hiện qua thực tế như không công bố hoặc công bố thông tin chậm, số liệu công bố không chính xác, đặc biệt là những yếu kém bộc lộ trong các bản báo cáo kiểm toán không đáp ứng yêu cầu, mà trường hợp Công ty cổ phần Bông Bạch Tuyết là ví dụ điển hình. Một yếu tố nữa làm giảm tính minh bạch của môi trường đầu tư Việt Nam là cổ đông lớn, thành viên HĐQT, ban giám đốc không công khai quyền lợi và các xung đột lợi ích.

Bảo vệ nhà đầu tư chỉ là một trong nhiều tiêu chí đánh giá mức độ thuận lợi của môi trường kinh doanh Việt Nam. Năm 2007 với vị trí 91/178 nền kinh tế là năm mà vị trí của Việt Nam trên bản đồ kinh doanh thế giới được cải thiện nhiều nhất trong 3 năm  kể từ năm 2005. Trước thềm của lần xếp hạng này, ông Nguyễn Đình Cung, Trưởng ban Kinh tế vĩ mô, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương cho rằng, thứ hạng của Việt Nam tiếp tục được cải tiến ở những mặt như đơn giản hóa thủ tục trong khởi sự kinh doanh, nộp thuế… nhưng có thể sẽ khó khăn hơn ở những tiêu chí như tiếp cận nguồn vốn tín dụng, thực thi hợp đồng.