Đại biểu Quốc hội đề xuất sớm vận hành chính thức sàn giao dịch carbon quốc gia

Việt Nam dự kiến vận hành thí điểm sàn giao dịch carbon vào cuối 2026 (Ảnh minh hoạ)

Cần có nghị định về vận hành sàn giao dịch carbon

Sáng 28/10, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, Quốc hội thảo luận ở hội trường về Báo cáo của Đoàn Giám sát và dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về kết quả giám sát chuyên đề "Việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành".

Nhiều đại biểu Quốc hội quan tâm thảo luận về các giải pháp thúc đẩy các công cụ kinh tế trong bảo vệ môi trường (thuế, phí, tín chỉ carbon...), vốn là một điểm mới nổi bật của Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 mà sau vài năm triển khai, kết quả còn hạn chế.

Bàn riêng về cơ chế giao dịch tín chỉ carbon ở Việt Nam, đại biểu Hà Hồng Hạnh (đoàn Khánh Hòa) nhấn mạnh, Luật Bảo vệ môi trường 2020 đã lần đầu quy định rõ về cơ chế thị trường carbon trong nước, bao gồm hạn ngạch phát thải khí nhà kính, tín chỉ carbon và sàn giao dịch carbon quốc gia.

Đây là bước ngoặt quan trọng, thể hiện tư duy đổi mới của Việt Nam trong quản lý khí nhà kính, phù hợp với các cam kết quốc tế mà nước ta đã tham gia, đặc biệt là Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu và cam kết đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 mà Thủ tướng Chính phủ đã công bố tại Hội nghị COP26.

"Cơ chế giao dịch tín chỉ carbon là một công cụ kinh tế thị trường giúp khuyến khích các doanh nghiệp, tổ chức giảm phát thải khí nhà kính, đồng thời tạo ra nguồn tài chính xanh để tái đầu tư cho các hoạt động phát triển bền vững", bà Hạnh nói và nhấn mạnh, đây không chỉ là cơ chế môi trường mà còn là cơ chế phát triển kinh tế mới, mở ra một thị trường tiềm năng hàng tỷ USD mỗi năm nếu chúng ta tổ chức tốt.

Tuy nhiên, đại biểu nhận định, sau hơn ba năm triển khai Luật, chúng ta đã ban hành nhiều văn bản hướng dẫn, nhưng việc triển khai cơ chế giao dịch tín chỉ carbon vẫn còn chậm và gặp nhiều vướng mắc.

Một là, hệ thống thể chế và hướng dẫn chi tiết còn chưa hoàn thiện. Các quy định về phân bổ hạn ngạch phát thải, phương pháp đo đạc – báo cáo – thẩm định (MRV), và cơ chế kết nối với thị trường quốc tế vẫn đang trong quá trình xây dựng. Điều này khiến nhiều doanh nghiệp chưa biết bắt đầu từ đâu, chưa rõ quy trình để tạo và chứng nhận tín chỉ carbon trong nước.

Hai là, năng lực kỹ thuật và dữ liệu còn hạn chế. Hiện mới chỉ có khoảng 2-3 trung tâm trong nước đủ năng lực kiểm kê khí nhà kính đạt chuẩn quốc tế; dữ liệu phát thải ở nhiều ngành chưa đầy đủ, chưa đồng nhất, gây khó khăn cho việc xác định hạn ngạch và giám sát kết quả giảm phát thải.

Ba là, thiếu cơ chế giá và thị trường minh bạch. Sàn giao dịch carbon trong nước chưa chính thức vận hành, trong khi việc kết nối với thị trường quốc tế lại đòi hỏi đáp ứng nhiều tiêu chuẩn phức tạp. Do đó, hiện nay các doanh nghiệp muốn bán tín chỉ carbon phải qua trung gian quốc tế, chịu chi phí cao và làm giảm lợi ích thực tế.

Bốn là, nhận thức xã hội về tín chỉ carbon còn thấp. Nhiều doanh nghiệp vẫn coi đây là nghĩa vụ môi trường, chưa nhìn thấy cơ hội về kinh tế và cạnh tranh trong xu hướng phát triển xanh toàn cầu.

Đại biểu Hà Hồng Hạnh (đoàn Khánh Hòa)

Để thúc đẩy thị trường tín chỉ carbon phát triển hiệu quả, đại biểu Hà Hồng Hạnh đề xuất hoàn thiện khung pháp lý sớm nhất có thể, đặc biệt là Nghị định về vận hành sàn giao dịch carbon và quy định cụ thể về phân bổ, mua bán hạn ngạch phát thải; xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia về phát thải khí nhà kính; hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi.

"Nhà nước nên có chính sách đào tạo, tư vấn, tín dụng xanh và ưu đãi thuế cho các doanh nghiệp tiên phong giảm phát thải, cũng như hỗ trợ chi phí kiểm toán và đăng ký tín chỉ cho các đơn vị nhỏ và vừa", bà Hạnh nói.

Đồng thời, Việt Nam cần tham gia sâu hơn vào các cơ chế giao dịch carbon khu vực và toàn cầu, để mở rộng đầu ra cho tín chỉ carbon Việt Nam; song song với tăng cường truyền thông và giáo dục cộng đồng về lợi ích của cơ chế này, giúp các tổ chức, cá nhân, đặc biệt là doanh nghiệp, hiểu rằng giảm phát thải không chỉ là nghĩa vụ mà còn là cơ hội kinh tế xanh.

Cần sớm vận hành chính thức sàn giao dịch carbon quốc gia

Đại biểu Nguyễn Thị Lan Anh (đoàn Lào Cai) cho biết, thị trường tín chỉ carbon không chỉ giúp phát thải khí nhà kính mà còn tạo ra nguồn thu bền vững và cải thiện sinh kế cộng đồng. Theo Ngân hàng Thế giới, thị trường carbon toàn cầu có thể đạt giá trị 250 tỷ USD vào năm 2030.

Việt Nam với tỷ lệ che phủ rừng đạt 54,04% tập trung nhiều ở các tỉnh trung du và miền núi như Tuyên Quang, Lạng Sơn, Lào Cai với tỷ lệ che phủ rừng từ 63% đến 65%, góp phần tạo nên bể chứa CO2 khổng lồ, khi được tham gia vào thị trường carbon thì sẽ mang lại hàng triệu USD để hỗ trợ cộng đồng.

Tuy nhiên, thị trường carbon trong nước mới đang vận hành thử nghiệm, trao đổi hạn ngạch phát thải khí nhà kính và tín chỉ carbon từ rừng còn hạn chế.

Cụ thể, hành lang pháp lý hiện nay còn thiếu đồng bộ, Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 thiếu quy định về hạn ngạch phát thải miễn phí và đấu giá cũng như các loại phí, lệ phí liên quan; thiếu các hướng dẫn chi tiết để triển khai dịch vụ carbon từ rừng như quyền sở hữu, trao đổi, chuyển nhượng, cơ chế quản lý, sử dụng nguồn thu từ dịch vụ carbon rừng để có sự hài hòa lợi ích giữa Nhà nước, người dân tham gia phát triển kinh tế rừng.

Đại biểu Nguyễn Thị Lan Anh (đoàn Lào Cai)

Tiêu chuẩn carbon rừng và hệ thống đo đạc, báo cáo thẩm định, cấp tín chỉ để áp dụng cho thị trường carbon trong nước chưa được xây dựng, điều này có thể ảnh hưởng đến việc kết nối thị trường trong nước với thị trường quốc tế.

Theo Quyết định số 232 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Đề án thành lập, phát triển thị trường carbon tại Việt Nam, hiện nay mới đang thí điểm sàn giao dịch thị trường carbon trong nước và chỉ vận hành chính thức từ năm 2029 trở đi, như vậy khiến các sàn giao dịch chủ yếu phụ thuộc vào thị trường quốc tế, làm giảm khả năng kiểm soát và tối ưu hóa giá trị.

Từ đó, đại biểu Nguyễn Thị Lan Anh đề xuất hoàn thiện khung pháp lý và thể chế, sớm sửa đổi Luật Lâm nghiệp, Luật Bảo vệ môi trường theo hướng bổ sung các quy định, điều kiện đối với nhà đầu tư tín chỉ carbon, quy định về tỷ lệ hạn ngạch phát thải khí nhà kính được phân bổ miễn phí thông qua đấu giá, trách nhiệm, công tác thanh tra, kiểm tra, bổ sung các loại phí, lệ phí liên quan đến cơ chế trao đổi bù trừ tín chỉ cacbon.

Theo bà Lan Anh, Chính phủ cần ban hành một số quy định trao đổi quốc tế về giảm phát thải khí nhà kính và tín chỉ carbon; quy định về dịch vụ hấp thụ và lưu trữ carbon của rừng; chính sách ưu đãi thuế, hỗ trợ tài chính và khuyến khích đầu tư vào các dự án như năng lượng tái tạo, nông nghiệp bền vững và bảo vệ rừng.

Bên cạnh đó, cần sớm vận hành chính thức sàn giao dịch carbon quốc gia, đầu tư công nghệ và hạ tầng, ứng dụng công nghệ AI, vệ tinh, blockchain, lưu trữ dữ liệu... về rừng, đảm bảo minh bạch trong cung cấp tín chỉ carbon.

Chính phủ cần quan tâm tham gia các cơ chế hợp tác quốc tế như Điều 6 của Thỏa thuận Paris để thúc đẩy chuyển giao công nghệ và mở rộng thị trường tín chỉ carbon. Đồng thời, cần xây dựng thỏa thuận song phương với các nước, quốc gia phát triển xuất khẩu tín chỉ carbon mang lại nguồn ngoại tệ và nâng cao vị thế của Việt Nam.

"Thị trường tín chỉ carbon không chỉ là công cụ thực hiện cam kết môi trường mà còn là cơ hội để Việt Nam xây dựng một nền kinh tế xanh, bền vững và cạnh tranh, đóng góp vào mục tiêu Net Zero vào năm 2050", đại biểu nói.