Khám phá tinh hoa ẩm thực Tày ở làng du lịch tốt nhất thế giới

Hành trình ẩm thực khó quên

Nằm giữa núi rừng Thái Nguyên xanh ngát, bản làng Thái Hải - Làng du lịch tốt nhất thế giới đầu tiên của Việt Nam được Tổ chức Du lịch thế giới (UNWTO) trao tặng - không đơn thuần là một điểm du lịch, mà còn là biểu tượng của sự đoàn kết, gìn giữ văn hóa và phát triển bền vững.

Đoàn Famtrip “Tour du lịch ẩm thực Thái Nguyên năm 2025” do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh tổ chức ngày từ ngày 15-16/9, tại bản làng Thái Hải. Ảnh: Hồ Hạ.

Thăm quan bản làng Thái Hải, du khách như được dắt tay bước vào một hành trình ẩm thực và văn hóa khó quên. Mỗi nếp nhà nơi đây không chỉ giữ hồn cốt truyền thống mà còn mở ra những trải nghiệm đầy thú vị. Ở nhà Thuốc, du khách được mời chén nước mát gan, lắng nghe câu chuyện về kho tàng dược liệu quý của núi rừng, nơi đồng bào vẫn ngày ngày hái lá, bào chế thành thuốc chữa bệnh cho người trong làng và khách phương xa.

Bước sang nhà Chè, hương cốm non hòa quyện trong những lá chè xanh mới hái, du khách được tận mắt chứng kiến quy trình trồng, sao, ướp và thưởng thức chén trà nóng thơm ngát, kèm theo miếng bánh khảo ngọt bùi tan chảy nơi đầu lưỡi.

Tới nhà Rượu, mùi thơm men lá nồng nàn quyện trong khói bếp, du khách được nghe kể về bí quyết chưng cất rượu theo phương pháp cổ truyền, nhấp thử chén rượu cay nồng và thưởng thức miếng chè lam dẻo ngọt như giữ lại dư vị tình người bản Thái Hải.

Ở nhà Bánh, hương lá gai quyện cùng nếp mới tỏa ra thơm lừng, chiếc bánh gai đen nhánh, dẻo ngọt được gói ghém bằng tất cả sự khéo léo của bàn tay người phụ nữ Tày. Nơi đây cũng chính là bếp chung để nấu bánh chưng, bánh gai, chè lam phục vụ cả làng. Ở đây, du khách còn được chiêm ngưỡng những đôi bàn tay tài hoa đang cần mẫn với tre, nứa, đan thành chiếc giỏ, chiếc nong, chiếc rổ… vừa phục vụ đời sống thường ngày, vừa trở thành món quà lưu niệm bình dị nhưng đậm hồn bản xứ.

Bản Thái Hải hiện có hơn 100 món ăn truyền thống, từ khâu nhục, thịt trâu nướng, cá chép om mẻ, xôi trám, ốc núi hấp gừng xả, lẩu cá, đến nộm hoa chuối rừng, nộm rau rớn, rau bò khai xào, xôi ngũ sắc… Đồng bào ở Bản làng Thái Hải còn sáng tạo nhiều món ăn thời thường kết hợp với cây chè Thái Nguyên như: gà đồi nướng trà xanh, đậu phụ bọc trà xanh…

Các đại biểu thưởng thức bánh gai tại nhà Bánh.

Chia sẻ về mâm cơm trưa phục vụ đoàn Famtrip “Tour du lịch ẩm thực Thái Nguyên năm 2025” do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh tổ chức ngày 15-16/9, Bà Lê Thị Nga, Phó bản Làng văn hoá du lịch cộng đồng Thái Hải, giới thiệu một mâm cơm truyền thống mà mỗi món ăn đều gói trọn tinh hoa ẩm thực của người Tày. Trước hết là món gà chạy bộ được chế biến từ giống gà được nuôi thả tự nhiên, thịt săn chắc, được tẩm ướp khéo léo bằng những loại gia vị bản địa và gói trong lá tà xanh, tạo nên hương vị đậm đà, vừa miệng mà vẫn giữ được sự thanh khiết. Kế đến là thịt lợn rừng xào măng chua, loại măng tre được ngâm thủ công trong chum, vại, rồi hạ thổ theo cách truyền thống của đồng bào, để dành ăn quanh năm. Măng giòn, có vị chua thanh nhẹ, quyện cùng thớ thịt ngọt chắc, mang lại cảm giác vừa lạ, vừa quen.

Không thể thiếu là món cá trắm chiên giềng, hương vị đặc trưng của bản làng Thái Hải, dậy mùi thơm của giềng rừng, vừa dân dã vừa tinh tế. Món ốc núi cũng khiến du khách tò mò: loài ốc này không sống trong bùn, mà chỉ khi trời mưa lớn mới bò ra, ăn rong rêu và thảo dược trong rừng. Vì thế, thịt ốc núi ngọt, giòn, và theo quan niệm của bà con, ăn vào rất tốt cho sức khỏe.

Bên cạnh đó, mâm cơm còn có nộm rau dớn và rau bò khai xào tỏi. Đây là hai loại rau rừng gắn bó với đời sống đồng bào Tày, không chỉ ngon miệng mà còn được xem là những vị thuốc quý, giúp thanh lọc cơ thể và bồi bổ sức khỏe.

Các đại biểu thưởng thức rượu men lá và bánh chè lam tại nhà Rượu.

Đặc biệt nhất là món xôi trám đen, niềm tự hào của người Tày mỗi độ tháng Bảy, tháng Tám âm lịch, khi mùa trám về. Người Tày chọn loại nếp ngon nhất, kết hợp với quả trám đen đã được ỏm kỹ, rồi đồ xôi, trộn thêm chút mỡ gà để tăng vị ngậy. Khi thưởng thức, thực khách sẽ cảm nhận được hương thơm dẻo của gạo nếp, vị bùi béo của trám đen và chút béo ngậy của mỡ gà, một sự hòa quyện đầy tinh tế. Trong bài thơ Việt Bắc của Tố Hữu từng có câu: “Trám bùi để rụng, măng mai để già”, nhắc đến chính quả trám đen quen thuộc nơi đây, vừa mộc mạc vừa giàu ý nghĩa.

Điều đặc biệt làm nên bản sắc của ẩm thực Thái Hải chính là sự tự cung, tự cấp. Tất cả nguyên liệu đều do bà con trong làng làm ra, từ nuôi gà, trồng rau, đến hái măng, ươm trám. Người dân nơi đây quan niệm, thực phẩm phải được chế biến và sử dụng trong ngày, để giữ trọn hương vị và sự an toàn.

Cả bản làng ăn chung một nồi cơm, tiêu chung một túi tiền, một lối sống cộng đồng hiếm thấy. Chính vì thế, du khách đến Thái Hải không chỉ được thưởng thức những món ăn sạch, an toàn, mà còn được trải nghiệm đúng tinh thần “từ nông trại đến bàn ăn”, thưởng thức hương vị nguyên sơ của núi rừng, chan chứa tình người và văn hóa bản địa.

Du khách nước ngoài thưởng thức bữa trưa cùng 1 gia đình Tày tại nhà Thuốc.

Xứ sở hạnh phúc

Khoảng hai thập kỷ trước, ở vùng ATK Định Hóa, văn hóa Tày đứng trước nguy cơ phai nhạt: nhà sàn bị bán đi dựng nhà gạch, tiếng Tày dần ít vang vọng. Trong bối cảnh ấy, bà Nguyễn Thị Thanh Hải đã làm một việc chưa từng có. Đó là thế chấp toàn bộ tài sản để mua lại 30 ngôi nhà sàn cổ, giữ lấy hồn cốt văn hóa dân tộc.

Quá trình di chuyển nhà sàn là một kỳ tích. Suốt 700 ngày, người dân gùi từng cột gỗ, viên ngói vượt 60 km đường rừng, dựng nên 28 nếp nhà mới trên xóm đồi hoang Mỹ Hào. Đến cuối năm 2003, bản làng Thái Hải hồi sinh từ nền đất cằn cỗi. Những năm đầu, cuộc sống đầy gian nan, nhưng tấm gương bà Hải cõng con lên rừng trồng cây, tự tay đào đất đã tiếp thêm niềm tin cho mọi người.

Dần dần, bản nghèo xác xơ trở thành làng du lịch kiểu mẫu được thế giới công nhận. Ở đây, mọi người chung sức, chung hưởng: không giữ tiền riêng, toàn bộ thu nhập đưa vào quỹ bản để lo bữa ăn, học hành, chữa bệnh cho nhau. Nhờ đó, 100% trẻ em được đến trường, nhiều em đi du học rồi quay về đóng góp cho làng. “Chúng tôi sống như một đại gia đình, không ai phải lo toan một mình”, chị Lê Thị Nga nói.

Bản làng Thái Hải được ví như "xứ sở hạnh phúc".

Năm 2014, Thái Hải trở thành điểm du lịch chính thức của Thái Nguyên. Bà Hải khẳng định: “Làm du lịch để bảo tồn văn hóa, không phải để thương mại hóa. Du khách đến đây không tìm thấy phòng khách sạn xa hoa, mà chỉ có nhà sàn, bữa cơm đạm bạc, nhưng tràn ngập tình người”.

Mỗi năm, bản đón hàng nghìn lượt khách từ hơn 40 quốc gia. Để vừa giữ bản sắc, vừa đáp ứng nhu cầu, làng mở thêm cầu vàng, cầu bạc, không gian Tết Tày, dịch vụ ngâm chân thảo dược… Các lễ hội như Lồng tồng, Biết ơn, Cúng Mụ cũng trở thành dịp để du khách hòa mình vào đời sống bản địa.

Hiện Thái Hải có 22 hộ, 152 nhân khẩu thuộc nhiều dân tộc, cùng sống dưới “mái nhà lớn” của tình đoàn kết. Giữa những đổi thay, bản làng vẫn như cây cổ thụ, cắm rễ sâu vào truyền thống và vươn cành đón ánh sáng tương lai như một “xứ sở hạnh phúc” với thiên nhiên, yêu thương và sẻ chia.