Trong bốn tháng đầu năm 2025, các cơ quan chức năng đã phát hiện và xử lý hơn 34.000 vụ vi phạm liên quan đến buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả, trong đó có trên 1.100 vụ xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ và 8.200 vụ vận chuyển hàng cấm. Các con số này hé lộ quy mô khổng lồ của thị trường hàng giả vốn đã bám rễ sâu trong hệ thống bán lẻ, khi doanh thu nhiều chợ sỉ sụt giảm tới 40% chỉ sau hai tuần thanh tra.
 |
Ông Lê Hoài Ân, CFA, Founder IFSS, chuyên gia đào tạo và tư vấn hoạt động ngân hàng, Công ty cổ phần Giải pháp tài chính tích hợp |
Ở cấp độ chính sách, Chính phủ đã triển khai hàng loạt biện pháp mạnh tay, đáng chú ý nhất là thành lập lực lượng đặc nhiệm liên ngành và mở đợt cao điểm thanh - kiểm tra kéo dài từ giữa tháng 5 đến nay. Song song với đó, Thủ tướng Chính phủ yêu cầu xây dựng Luật Thương mại điện tử mới nhằm lắp lại các lỗ hổng trong quản lý hoạt động kinh doanh trực tuyến. Dư luận có thể còn tranh cãi về tổn thất ngắn hạn, nhưng trong dài hạn thì lại là cơ hội để Việt Nam giảm phụ thuộc vào hàng hóa giá rẻ, thúc đẩy doanh nghiệp chính ngạch mở rộng đầu tư và gia cố thương hiệu “Made in Vietnam” trên trường quốc tế. Quan trọng hơn cả, những cải tổ về minh bạch và tiêu chuẩn hóa sẽ trở thành bàn đạp để Việt Nam bước vào bàn đàm phán thuế quan với Mỹ.
 |
Tái cân bằng thương mại và vị thế đối ngoại
Trong gần một thập kỷ qua, tổng giá trị hàng hóa nhập khẩu của Việt Nam từ thị trường Trung Quốc đã gia tăng mạnh mẽ, từ mức 65 tỷ USD lên tới 144 tỷ USD vào năm 2024. Tổng kim ngạch thương mại song phương đã cán mốc kỷ lục hơn 200 tỷ USD, nhưng đi kèm là mức thâm hụt thương mại khổng lồ - hơn 82 tỷ USD. Chỉ riêng tháng 5 vừa qua, mức thâm hụt đạt kỷ lục trong một tháng, gần 11 tỷ USD - gần bằng mức thặng dư thương mại trung bình cả năm của Việt Nam trong vài năm gần đây.
Điểm đáng lưu ý là phần lớn động lực tăng trưởng thương mại lại đến từ chiến lược né thuế của các doanh nghiệp đa quốc gia trước căng thẳng thương mại Mỹ - Trung khi chuyển công đoạn lắp ráp về Việt Nam, cùng với sức hấp dẫn của nguồn linh kiện giá rẻ phục vụ sản xuất trong nước. Dòng hàng giá rẻ, đa dạng chủng loại, đã tràn ngập qua các cửa khẩu Lạng Sơn, Móng Cái, chiếm lĩnh hệ thống chợ truyền thống và tạo áp lực lên hoạt động kinh doanh, biên lợi nhuận của doanh nghiệp nội địa - vốn không thể cạnh tranh với lượng hàng có chi phí sản xuất rất thấp từ Trung Quốc. Do đó, nhiều doanh nghiệp trong nước tập trung phát triển thương mại, thay vì đầu tư sản xuất với rủi ro cao và thời gian hoàn vốn dài.
Hàng giá rẻ từ Trung Quốc cũng khiến thị trường bán lẻ hàng hóa ở Việt Nam trở nên phân mảnh. Mức chênh lệch biên lợi nhuận do gian lận chất lượng là một điểm nghẽn cố hữu. Phần lớn lô hàng bị thu giữ có giá bán lẻ chỉ bằng một nửa hàng chính hãng, nhờ lược bỏ kiểm định, sử dụng vật liệu rẻ tiền và gian lận nguồn gốc. Biên lợi nhuận hấp dẫn đã khiến nhiều tiểu thương đẩy mạnh nhập hàng, dán nhãn “chuẩn châu Âu” để bán với giá rẻ nhằm thu hút người mua.
Tuy nhiên, khi các cơ chế kiểm soát được thắt chặt, mối quan hệ giữa giá và chi phí sẽ thay đổi. Hàng chính ngạch sẽ giữ giá và ngày càng được ưu tiên, trong khi hàng giả bị loại bỏ khỏi thị trường, khiến lợi nhuận từ các kênh không chính thức giảm mạnh. Điều này buộc nhà bán lẻ phải xem xét lại chiến lược hàng hóa, đồng thời tạo cơ hội cho các nhà sản xuất nội địa - nhất là trong việc giành lại thị phần thông qua các chương trình “Người Việt dùng hàng Việt”.
Không dừng lại ở lợi ích nội địa, cuộc thanh lọc hàng giả còn mang đến đòn bẩy quan trọng trên bàn cờ thương mại quốc tế. Nỗ lực minh bạch hóa xuất xứ hàng hóa là tín hiệu tích cực, đặc biệt trong bối cảnh Mỹ đẩy mạnh yêu cầu giảm tỷ lệ linh kiện Trung Quốc trong hàng xuất khẩu từ Việt Nam. Về địa chính trị, đây là quân bài chiến lược giúp Việt Nam đàm phán với Washington - từ trì hoãn thuế trừng phạt đến tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng công nghệ cao của Mỹ. Về dài hạn, thay vì nhập khẩu hàng hóa giá rẻ, các nguồn lực tài chính sẽ được chuyển sang đầu tư sản xuất trong nước. Bằng cách thiết lập tiêu chuẩn khắt khe với hàng hóa nội địa, Việt Nam không chỉ nâng cao chất lượng xuất khẩu mà còn cải thiện vị thế thương mại, đồng thời thúc đẩy giá trị gia tăng nội địa trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
 |
Kích thích đầu tư và nâng hạng thị trường vốn
Như đã phân tích, việc hàng Trung Quốc tràn ngập thị trường khiến hoạt động đầu tư mở rộng của doanh nghiệp trong nước gặp nhiều khó khăn. Dựa trên biểu đồ mức tăng đầu tư của các doanh nghiệp niêm yết giai đoạn 2014 - 2024, có thể thấy từ năm 2018 đến nay, tăng trưởng đầu tư đã chững lại rõ rệt. Doanh nghiệp sản xuất trong nước, đặc biệt trong các ngành may mặc, da giày và nhựa gia dụng, gặp khó khi cạnh tranh với giá nhập kho quá thấp từ Quảng Đông, buộc nhiều đơn vị phải tạm hoãn kế hoạch mở rộng suốt giai đoạn này. Tuy nhiên, bức tranh đầu tư có thể thay đổi khi chiến dịch thanh lọc hàng giả được triển khai, loại bỏ sản phẩm kém chất lượng khỏi thị trường, tạo điều kiện để hàng đạt chuẩn chiếm lại thị phần.
Từ góc độ vĩ mô, việc thanh lọc hàng giả không chỉ cải thiện chất lượng sản phẩm nội địa mà còn góp phần điều hướng dòng tín dụng vào các lĩnh vực sản xuất thực. Dù tín dụng tăng cao trong những năm qua, nhưng phần chảy vào khu vực sản xuất, nhất là doanh nghiệp nội địa, vẫn thấp do nhu cầu đầu tư yếu. Kích thích đầu tư trong bối cảnh các doanh nghiệp trước cơ hội chiếm lĩnh thị phần là đòn bẩy quan trọng để gia tăng tín dụng cho khu vực sản xuất. Khi chất lượng sản phẩm nội địa cải thiện, rủi ro hàng tồn kho giá rẻ giảm đáng kể, ngân hàng sẽ sẵn sàng hơn trong thẩm định tài sản đảm bảo, chủ động hạ lãi suất cho doanh nghiệp sản xuất - đặc biệt với các đơn vị đáp ứng tiêu chuẩn xanh, thân thiện môi trường.
Trên thị trường chứng khoán, tín hiệu tích cực ngày càng rõ. Nền tảng giao dịch KRX chính thức hoạt động, xóa bỏ rào cản pre-funding (ký quỹ trước giao dịch) và cho phép giao dịch T+0, mở ra điều kiện quan trọng để Việt Nam được FTSE Russell xem xét nâng hạng lên thị trường mới nổi trong kỳ đánh giá tháng 9/2025.
Không chỉ dừng lại ở hàng hóa, làn sóng minh bạch lan rộng sang cả kế toán và kiểm toán, khi doanh nghiệp buộc phải công khai nguồn nguyên liệu và chứng nhận chất lượng trước nhà đầu tư. Triển vọng đầu tư mở rộng sẽ là yếu tố quan trọng kích thích dòng vốn dài hạn vào doanh nghiệp sản xuất - lĩnh vực dường như bị “lãng quên” trong cả một thập niên qua. Kết quả là niềm tin từ khối ngoại dần phục hồi, tỷ lệ sở hữu nước ngoài cho cổ phiếu tiêu dùng và bán lẻ được nới rộng, tạo tiền đề để Việt Nam hiện thực hóa mục tiêu thị trường chứng khoán được MSCI nâng hạng trong hai năm tới, đồng thời giảm lệ thuộc vào dòng vốn ngắn hạn dễ biến động.
Chiến dịch truy quét hàng giả, hàng nhái có thể coi là một liệu pháp sốc - gây tổn thương ngắn hạn nhưng cần thiết cho sự phục hồi lâu dài của nền kinh tế. Nó không chỉ cắt đứt chu kỳ lệ thuộc vào hàng hóa giá rẻ và lợi nhuận ảo - những yếu tố làm suy yếu năng lực cạnh tranh nội địa nhiều năm qua - mà còn kích hoạt chuỗi phản ứng tích cực trên nhiều lĩnh vực.
Cuộc thanh lọc này, do đó, không phải lực cản tăng trưởng, mà là bước đệm quan trọng cho một giai đoạn phát triển bền vững và tự chủ hơn. Khi lớp “rác” hàng giả được loại bỏ, nền kinh tế sẽ có cơ hội tái cấu trúc, giảm lệ thuộc và tăng cường giá trị nội địa - từ đó tạo sức bật cần thiết để khởi động chu kỳ tăng trưởng mới.
