Hút thuốc lá tại nơi công cộng không chỉ là hành vi thiếu văn minh mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng, đặc biệt trong môi trường du lịch. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), khói thuốc chứa hơn 7.000 hóa chất, trong đó có ít nhất 70 chất gây ung thư. Việc hít phải khói thuốc thụ động làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch, đột quỵ và bệnh hô hấp mạn tính.
Trong bối cảnh đó, môi trường du lịch lại càng cần được đảm bảo không khói thuốc để bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đồng thời tạo dựng hình ảnh thân thiện và văn minh cho điểm đến.
Không chỉ dừng lại ở sức khỏe và hình ảnh, thuốc lá còn là tác nhân lớn gây ô nhiễm môi trường. Tàn thuốc và bao bì thuốc lá là loại rác thải phổ biến tại các bãi biển, công viên, điểm tham quan… gây mất mỹ quan, ô nhiễm nguồn nước, thậm chí có thể dẫn đến cháy rừng và đe dọa hệ sinh thái tự nhiên. Chính vì vậy, nhiều quốc gia đã đưa “du lịch không khói thuốc” trở thành một phần trong chiến lược phát triển du lịch bền vững.
Tại Việt Nam, dù khái niệm “du lịch không khói thuốc” chưa phổ biến rộng rãi, nhưng nhiều địa phương đã có bước đi tiên phong. Hội An là một trong những nơi đầu tiên cấm hút thuốc tại các tuyến phố cổ, điểm tham quan và khu di tích. Ninh Bình triển khai mô hình điểm du lịch không khói thuốc tại Tràng An và chùa Bái Đính. Tại Đà Lạt, Hạ Long, Huế, nhiều chiến dịch vận động người dân và doanh nghiệp cùng tham gia cũng đã được thực hiện. Một số khách sạn, homestay, resort tại Đà Nẵng, Phú Quốc và TP.HCM đã chủ động trở thành “cơ sở lưu trú không khói thuốc”, nâng cao chất lượng dịch vụ và thu hút nhóm khách quốc tế yêu thích môi trường sạch sẽ, yên tĩnh.
Dù đã có những mô hình điểm sáng, việc mở rộng quy mô du lịch không khói thuốc vẫn đối mặt với nhiều thách thức. Hiện nay, một số công ty thuốc lá đang lợi dụng thuật ngữ “không khói thuốc” để quảng bá cho thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, những sản phẩm vẫn chứa nicotine và tiềm ẩn nguy cơ gây nghiện cao, đặc biệt đối với giới trẻ.
Ông Alan Zaldivar, đại biểu Hội đồng thành phố Iloilo (Philippines) cảnh báo, không khói thuốc phải là một khái niệm rõ ràng, không khí trong lành, con người khỏe mạnh, cộng đồng an toàn. Chúng ta cần mạnh mẽ phản đối các nỗ lực đánh tráo khái niệm nhằm tiếp tục quảng bá sản phẩm độc hại của một số doanh nghiệp hiện nay với thuốc lá.
Về phía Việt Nam, Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá đã quy định cấm hút thuốc tại nơi công cộng. Tuy nhiên, việc thực thi còn lỏng lẻo, thiếu kiểm tra, giám sát và chưa tạo ra hiệu ứng xã hội đủ lớn. Ý thức của người dân và du khách vẫn còn hạn chế. Nhiều người cho rằng hút thuốc là quyền cá nhân mà không quan tâm đến ảnh hưởng xung quanh. Ngoài ra, các doanh nghiệp du lịch và cơ sở lưu trú cũng chưa xem việc xây dựng môi trường không khói thuốc là một yếu tố chiến lược trong nâng cao chất lượng dịch vụ.
Nói về bức tranh sử dụng thuốc lá tại Việt Nam, theo TS-BS. Hà Anh Đức, Phó chủ tịch Hội đồng Y khoa quốc gia, Cục trưởng Cục quản lý khám chữa bệnh (Bộ Y tế), tỷ lệ sử dụng thuốc lá ở nam giới Việt Nam đã giảm từ 45,3% (2015) xuống còn 38,9% (2023). Tuy nhiên, tỷ lệ hút thuốc thụ động tại nhà hàng vẫn lên tới 67,3%; tại quán cà phê là 59,2%. Do đó, việc xây dựng môi trường không khói thuốc, đặc biệt tại nhà hàng, khách sạn là rất cấp thiết.
Thực tế cho thấy, tại các thành phố lớn như Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng, Huế…, nhiều khách sạn và nhà hàng đã chuyển sang mô hình không gian không khói thuốc, bố trí khu vực hút thuốc riêng, đầu tư hệ thống lọc không khí, áp dụng chính sách hoàn tiền nếu khách vi phạm.
Ban đầu, không ít doanh nghiệp gặp khó khăn khi thay đổi mô hình. Tuy nhiên, với cách tiếp cận mềm mại, bố trí khu vực riêng, đào tạo nhân viên giao tiếp khéo léo, các khách sạn, nhà hàng đã từng bước chuyển đổi thành công. Nhân viên cũng được làm việc trong môi trường lành mạnh, không phải tiếp xúc với khói thuốc thụ động, từ đó nâng cao sức khỏe và hiệu suất lao động.
Để “du lịch không khói thuốc” thực sự đi vào thực tiễn, cần sự vào cuộc quyết liệt và đồng bộ của nhiều bên. Việc thực hiện nghiêm các quy định xử phạt là điều cần thiết. Các địa phương cần ban hành hướng dẫn cụ thể về tiêu chí “điểm đến không khói thuốc”. Ngành du lịch và ngành y tế nên phối hợp tuyên truyền qua các chiến dịch sáng tạo như phát tờ rơi tại sân bay, clip ngắn trên mạng xã hội, biển báo đa ngôn ngữ tại điểm đến…
Theo bà Phan Thị Hải, Phó giám đốc Quỹ phòng, chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế), du lịch không chỉ là phát triển kinh tế, mà còn là bảo vệ con người và gìn giữ di sản văn hóa. Khi các điểm du lịch trở thành khu vực không khói thuốc, chúng ta không chỉ bảo vệ di tích mà còn góp phần cứu sống nhiều sinh mạng.
