Khi Cách mạng tháng Tám thành công, mối quan tâm đầu tiên của Chủ tịch Hồ Chí Minh là con người. Đó là việc phát động chiến dịch tăng gia sản xuất, mở cuộc lạc quyên giúp đỡ người nghèo, thanh toán nạn dốt, xây dựng Hiến pháp…
Một điểm đặc trưng trong tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh đối với các tầng lớp nhân dân là sự quan tâm, khích lệ bằng thi ca. Khi muốn động viên đồng bào hậu phương tích cực tham gia kháng chiến, khi cuộc chiến vừa mới bắt đầu, Người viết:
Tiền phương chiến sỹ hy sinh,
Đem xương máu mình,giữ nước non ta
Hậu phương sản xuất tăng gia,
Cũng là kháng chiến, cũng là vẻ vang.
Khi tìm đường cứu nước, Người đã đem theo tiêu chí lựa chọn: “Độc lập cho Tổ quốc tôi, tự do cho đồng bào tôi. Đó là tất cả những gì tôi hiểu, tất cả những gì tôi muốn”. Và khi phải làm rõ những mong muốn và động lực của cá nhân, Hồ Chí Minh đã trả lời các nhà báo nước ngoài: “Tôi chỉ có một ham muốn, ham muốn tột bậc, là làm sao cho nước tôi được hoàn toàn độc lập, dân tôi được hoàn toàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng được học hành”.
Tư tưởng của Người luôn là sự nhất quán và thống nhất giữa lời nói với việc làm và thống nhất với hoạt động thực tiễn. Vì vậy, khi Thực dân Pháp trở lại xâm chiếm Nam Bộ, Hồ Chí Minh khẳng định lập trường: “Đồng bào Nam Bộ là dân nước Việt Nam. Sông có thể cạn, núi có thể mòn, song chân lý đó không bao giờ thay đổi”.
Người luôn tỏ bày tình cảm sâu sắc với đồng bào Nam Bộ và quyết tâm thống nhất đất nước: “Một ngày mà Tổ quốc chưa thống nhất, đồng bào còn chịu khổ, là một ngày tôi ăn không ngon, ngủ không yên”.
Khi tuổi đã cao, Hồ Chí Minh thấy cần phải viết Di chúc để căn dặn tâm huyết của mình với Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc và nhân dân những vấn đề hệ trọng, chiến lược của hiện tại và tương lai.
Tháng 5/1968, Hồ Chí Minh viết bổ sung thêm nhiều vấn đề, trong đó có phần viết về việc riêng, đặc biệt là công việc cần làm sau khi cuộc kháng chiến chống Mỹ thắng lợi.
Theo thứ tự, mối quan tâm đầu tiên của Bác là công việc với con người. Theo Bác, ngay sau khi cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước của nhân dân ta hoàn toàn thắng lợi, công việc của toàn Đảng, toàn quân và toàn dân ta phải ra sức làm là mau chóng hàn gắn vết thương nghiêm trọng do Đế quốc Mỹ gây ra. Hồ Chí Minh cho rằng, đó là một công việc cực to lớn, phức tạp và khó khăn. Cho nên, chúng ta phải có kế hoạch sẵn sàng, rõ ràng, chu đáo, để tránh khỏi bị động, thiếu sót và sai lầm.
Hồ Chí Minh phân định: “Đối với những người đã dũng cảm hy sinh một phần xương máu của mình, Đảng, Chính phủ và đồng bào phải tìm mọi cách làm cho họ có nơi ăn, chốn ở yên ổn, đồng thời phải mở những lớp dạy nghề thích hợp với mỗi người để họ có thể dần dần tự lực cánh sinh”.
Với các liệt sĩ, theo Bác, mỗi địa phương cần xây vườn hoa và bia kỷ niệm ghi nhận sự hy sinh anh dũng của các liệt sĩ, để giáo dục tinh thần yêu nước cho nhân dân ta.
Đối với cha mẹ, vợ, con của thương binh và liệt sĩ, theo Bác, chính quyền địa phương cùng hợp tác nông nghiệp phải giúp đỡ họ có việc làm thích hợp, quyết không để họ bị đói, rét.
Đối với chiến sĩ trẻ trong lực lượng vũ trang nhân dân và thanh niên xung phong, Đảng và Chính phủ cần đào tạo họ thành những cán bộ và công nhân có kỹ thuật, tư tưởng tốt, lập trường cách mạng vững chắc để họ trở thành đội quân chủ lực trong công cuộc xây dựng thắng lợi chủ nghĩa xã hội ở nước ta.
Với phụ nữ đảm đang trong chiến đấu và sản xuất, Đảng, Chính phủ cần phải có kế hoạch bồi dưỡng, cất nhắc và giúp đỡ để ngày thêm nhiều phụ nữ phụ trách nhiều công việc, kể cả việc lãnh đạo.
Đối với nông dân, Bác nói: “Nay ta đã hoàn toàn thắng lợi, tôi có ý đề nghị miễn thuế nông nghiệp 1 năm cho các hợp tác xã nông nghiệp để cho đồng bào hỉ hả, mát dạ, mát lòng, thêm niềm phấn khởi, đẩy mạnh sản xuất”.
Tiếp theo, cần có kế hoạch xây dựng lại thành phố và làng mạc đẹp đẽ, đàng hoàng hơn trước chiến tranh. Khôi phục và mở rộng những ngành kinh tế. Phát triển công tác vệ sinh, y tế, sửa đổi chế độ giáo dục cho phù hợp với hoàn cảnh mới của nhân dân…
Như vậy, sự quan tâm của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với nhân dân và cán bộ chiến sĩ không chỉ là tình cảm tự nhiên, thân ái thông thường, mà còn là một tư tưởng nhân văn của một con người vĩ đại đã cống hiến cuộc đời mình cho sự nghiệp giải phóng con người, giải phóng dân tộc khỏi chế độ thực dân của chủ nghĩa đế quốc, đưa họ bước vào một thời kỳ lao động để tạo ra những cái mới mẻ, tốt tươi.
