Thiếu năng lực hậu kiểm, thiếu cơ chế phối hợp
Theo chương trình Kỳ họp thứ 9, sáng 6/5, Chính phủ đã trình Quốc hội dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa. Chiều cùng ngày, Quốc hội đã tiến hành thảo luận tại tổ về dự án luật này.
Việc sửa đổi Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hoá diễn ra trong bối cảnh lực lượng công an vừa triệt phá một vụ gần 600 loại sữa giả lưu hành suốt 4 năm trên thị trường.
Phát biểu tại tổ chiều 6/5, đại biểu Nguyễn Như So (đoàn Bắc Ninh, Chủ tịch HĐQT Tập đoàn Dabaco Việt Nam) cho rằng, vụ việc 600 nhãn hiệu sữa giả được sản xuất và lưu hành công khai trong suốt 4 năm qua đã phơi bày rõ nét sự buông lỏng và thiếu cơ chế phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan quản lý nhà nước trong kiểm soát chất lượng hàng hoá.
Theo ông So, đây không chỉ là vụ việc cá biệt mà còn là dấu hiệu cho thấy những "lỗ hổng" mang tính hệ thống trong thiết kế chính sách và tổ chức thực thi.
Cơ chế hậu kiểm vốn là định hướng đúng đắn phù hợp với thông lệ quốc tế và chủ trương cải cách thủ tục hành chính, tạo thuận lợi cho sản xuất kinh doanh, nâng cao tính chủ động trách nhiệm của doanh nghiệp.
"Thế nhưng khi thiếu năng lực hậu kiểm, thiếu cơ chế phối hợp, thiếu sự liên thông giữa các cơ quan quản lý nhà nước thì cơ chế này trở thành kẽ hở để lợi dụng, né tránh trách nhiệm pháp lý và kiểm soát chất lượng", vị đại biểu nói.
 |
ĐBQH Nguyễn Như So phát biểu tại tổ chiều 6/5 |
Từ đó, đại biểu đoàn Bắc Ninh đề nghị ban soạn thảo cần rà soát, điều chỉnh quy định về trách nhiệm quản lý nhà nước về chất lượng sản phẩm hàng hoá theo hướng tăng tính minh bạch, phân định rõ ràng trách nhiệm quản lý nhà nước của từng bộ, ngành theo lĩnh vực được phân công; tránh chồng chéo, buông lỏng quản lý hoặc bỏ trống trách nhiệm.
Đồng thời, cần quy định rõ vai trò chủ trì và cơ chế phối hợp liên ngành một cách hiệu quả giữa các cơ quan quản lý nhà nước trong công tác kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm về chất lượng sản phẩm hàng hoá.
Ông cho rằng, trong vụ việc trên, sự chồng chéo, phân tán và thiếu thống nhất trong phân công trách nhiệm giữa Bộ Y tế, Bộ Công Thương, chính quyền địa phương… khiến không một cơ quan nào thực sự chịu trách nhiệm toàn diện.
"Khi hậu quả xảy ra việc quy trách nhiệm trở nên mơ hồ vì tất cả đều liên quan nhưng không ai là đầu mối chịu trách nhiệm cuối cùng, dẫn đến tình trạng đùn đẩy, "đá bóng" trách nhiệm", ông So nói.
Không hậu kiểm tương xứng, chẳng khác nào "thả gà ra đuổi"
Cũng góp ý vào vấn đề hậu kiểm chất lượng sản phẩm, đại biểu Phạm Khánh Phong Lan (đoàn TP.HCM, Giám đốc Sở An toàn thực phẩm TP.HCM) nhận định, không phải đến bây giờ chất lượng sản phẩm, hàng hóa mới đặt ra những chuyện lớn như vậy, nhất là những sản phẩm tiêu thụ trực tiếp như ăn, uống và mỹ phẩm.
Bà Phong Lan đề nghị phải xem xét những vấn đề đang nhức nhối chưa giải quyết được trong câu chuyện này và cho rằng nếu có một cơ sở pháp lý vững chắc, bao trùm tất cả các khả năng thì công việc của ngành chức năng sẽ đỡ vất vả hơn nhiều.
Dẫn chứng tình hình thuốc giả, sữa giả thời gian qua, vị đại biểu bày tỏ băn khoăn khi dự án luật này không có quy định phân biệt thế nào là hàng giả và hàng kém chất lượng.
 |
Đại biểu Phạm Khánh Phong Lan |
Đại biểu phân tích, thực tế nếu một sản phẩm đang được bán chạy, có giá trị cao, sau đó xuất hiện một loại hàng bắt chước như vậy, được bán với giá tương đương thì ai cũng nhận biết được đó là hàng giả.
Nhưng hiện nay có tình trạng hàng hóa là do một doanh nghiệp sản xuất ra, thương hiệu của doanh nghiệp đó, nhưng khi sản xuất thực tế họ lại rút bớt tiêu chí, không đảm bảo chất lượng - vậy đó là hàng giả hay hàng kém chất lượng?
"Hai vấn đề này khi bị xử lý sẽ có sự khác nhau rất lớn", bà Lan lưu ý.
Theo đại biểu, hiện vẫn áp dụng tiêu chí coi hàng giả là hàng có dưới 70% tiêu chí so với những tiêu chí đã công bố. Nên chăng cần xem xét lại con số này.
Ủng hộ quan điểm học tập các nước về quan điểm tiền kiểm không quan trọng bằng hậu kiểm nhưng ĐBQH cho rằng muốn được như vậy thì hậu kiểm phải thực sự được tăng cường chứ không phải làm tăng khoảng cách giữa hai vấn đề này.
"Phải làm sao để tăng hậu kiểm lên thì mới bảo đảm được chất lượng hàng hóa, sản phẩm. Nếu không có hậu kiểm tương xứng thì chẳng khác nào 'thả gà ra đuổi'", đại biểu nói.
Từ đó, bà đề nghị trong dự thảo Luật cần có quy định rõ ràng về kiểm tra sản phẩm (tần suất, thời hạn...).
Bên cạnh đó, cơ quan chức năng có thể tính đến xã hội hóa, sử dụng các cơ quan kiểm định độc lập để cùng kiểm tra.
Đồng thời, ĐBQH đề xuất nghiên cứu và định nghĩa rõ ràng về cơ chế bồi thường thiệt hại nếu người tiêu dùng sử dụng phải những sản phẩm không đảm bảo chất lượng.
Điều này đặc biệt có liên quan trong trường hợp công dân tiêu thụ các sản phẩm mà nhà nước đã tuyên bố là "an toàn", nhưng cuối cùng lại là hàng giả, hàng kém chất lượng.
"Có như vậy người dân đỡ thiệt thòi, mới có động lực và sẵn sàng tố cáo nếu mua phải sản phẩm lỗi, thay vì "ngậm đắng nuốt cay" chịu đựng sự mất mát", bà Lan nói.
Thứ trưởng Bộ Y tế: "Bộ Y tế đã làm hết trách nhiệm"
Trong khi Quốc hội thảo luận tại tổ về vấn đề này thì tại cuộc họp báo thường kỳ chiều 6/5 do Văn phòng Chính phủ tổ chức, câu chuyện sữa giả, thuốc giả cũng được báo chí chất vấn lãnh đạo Bộ Y tế về trách nhiệm quản lý.
 |
Thứ trưởng Trần Văn Thuấn trả lời báo chí tại họp báo Chính phủ chiều 6/5 |
Trả lời báo chí, Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn cho hay, theo quy định tại Luật An toàn thực phẩm năm 2010 và Nghị định số 15 năm 2018, sản phẩm thực phẩm bổ sung được phép tự công bố còn thực phẩm dinh dưỡng, đặc biệt là sữa dinh dưỡng trẻ em, phải đăng ký bản công bố sản phẩm.
Chủ trương tự công bố nhằm cắt giảm thủ tục hành chính, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp. Đây cũng là hướng quản lý tiếp cận với cách quản lý tiên tiến. Tuy nhiên trong thực tế, một số tổ chức, cá nhân đã lợi dụng cơ chế này để sản xuất, kinh doanh sản phẩm kém chất lượng.
Theo Thứ trưởng Bộ Y tế, ngay sau khi phát hiện vụ việc, Bộ Y tế đã chỉ đạo, phối hợp các đơn vị trực thuộc và liên quan thu hồi sản phẩm, khuyến cáo người dân. Trong năm 2024, toàn ngành y tế đã kiểm tra, phát hiện nhiều vi phạm về an toàn thực phẩm, phạt tiền 6.658 cơ sở với số tiền 33 tỷ đồng.Khẳng định Bộ Y tế đã làm hết trách nhiệm, Thứ trưởng cho biết đã ban hành đầy đủ các thông tư, trình Chính phủ các nghị định có liên quan. Mặt khác, việc quản lý thực phẩm chức năng hiện nay còn liên quan đến cả Bộ Công Thương, Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch; trong khi đó, nguồn lực để giám sát vẫn mỏng và chưa đáp ứng được yêu cầu thực tế...
