Bức tranh đối lập
Chuyển đổi năng lượng từ nguồn hoá thạch (than đá, dầu mỏ và khí tự nhiên) sang năng lượng tái tạo (điện gió, điện mặt trời, thuỷ điện nhỏ, điện sinh khối) là xu hướng Việt Nam theo đuổi nhằm bảo đảm nguồn cung bền vững và giảm phát thải khí nhà kính, bảo vệ môi trường. Theo Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 (gọi tắt là Quy hoạch điện VIII), được phê duyệt ngày 15/5/2023, định hướng đến năm 2050, tỷ lệ năng lượng tái tạo chiếm 67,5 - 71,5%.
Hiện nhiều doanh nghiệp đang đầu tư sản xuất điện tái tạo như Công ty cổ phần Bamboo Capital (BCG), Công ty cổ phần Cơ điện lạnh, Công ty cổ phần Điện Gia Lai, Công ty cổ phần Tập đoàn Sao Mai, Công ty cổ phần Tập đoàn PC1, Công ty cổ phần Tập đoàn Hà Đô, Công ty cổ phần Đầu tư Xây dựng và Phát triển Trường Thành, Công ty cổ phần Tập đoàn Gelex, Công ty cổ phần Đầu tư xây dựng Trung Nam, Tập đoàn Xuân Thiện, BIM Group, T&T Group, Tập đoàn Xuân Cầu…
Trong báo cáo ngành điện công bố hồi tháng 4/2023, Công ty Chứng khoán VNDirect ghi nhận, Trung Nam hiện dẫn đầu mảng năng lượng tái tạo với 7% thị phần điện gió, điện mặt trời. Tiếp đó là Tập đoàn Xuân Thiện chiếm khoảng 5,3%; BIM Group chiếm 1,8%; T&T chiếm 1,2%… Ở nhóm doanh nghiệp niêm yết, Bamboo Capital có quy mô lớn nhất, chiếm khoảng 2,2% thị phần; tiếp đến là Trường Thành với 1,9%; REE 1%; ASM 1%; GEX 0,9%; PC1 0,7%...
Nửa đầu năm nay, BCG đạt doanh thu 1.815,6 tỷ đồng, lãi sau thuế 169,5 tỷ đồng, mới hoàn thành 26,2% kế hoạch doanh thu và 26,1% kế hoạch lợi nhuận. Mảng năng lượng (BCG Energy) với danh mục dự án điện mặt trời, điện áp mái có công suất lên tới 600 MW là điểm sáng trong bức tranh chung của Tập đoàn, khi mang về gần 600 tỷ đồng, tương ứng hơn 31% trong tổng doanh thu của Tập đoàn nửa đầu năm 2023.
Hiện 114 MW còn lại của Nhà máy điện mặt trời Phù Mỹ (tỉnh Bình Định) đã được công nhận vận hành thương mại theo giá điện chuyển tiếp, đánh dấu sự vận hành của toàn bộ Nhà máy công suất 330 MW này.
Tại Tập đoàn Hà Đô, doanh thu và lợi nhuận hợp nhất quý II/2023 giảm lần lượt 42% và 81% so với cùng kỳ năm ngoái, đạt 564 tỷ đồng và 80,6 tỷ đồng. Song, theo ông Nguyễn Trọng Minh, Phó tổng giám đốc Tập đoàn, nguyên nhân là do doanh thu bất động sản suy giảm, còn năng lượng tái tạo và mảng khác ổn định.
Lũy kế 6 tháng đầu năm, Hà Đô ghi nhận 1.520 tỷ đồng doanh thu thuần và gần 438 tỷ đồng lợi nhuận sau thuế, giảm lần lượt 8% và 40% so với cùng kỳ năm ngoái. Trong đó, năng lượng tiếp tục là mảng đem lại doanh thu chính cho Tập đoàn với 918 tỷ đồng (chiếm 60%), đi ngang so với cùng kỳ 2022. Trong khi đó, doanh thu từ mảng kinh doanh bất động sản đạt 392,2 tỷ đồng, thấp hơn 31,4% so với cùng kỳ.
Tại Công ty cổ phần Điện Gia Lai, doanh thu nửa đầu năm nay đạt 1.029 tỷ đồng, tương đương cùng kỳ năm trước. Tuy vậy, lợi nhuận ròng lại giảm 58%, xuống 73 tỷ đồng, do chi phí lãi vay tăng thêm 100 tỷ đồng.
Công ty cổ phần Năng lượng Tái tạo Trung Nam, nhà đầu tư lớn nhất trong mảng năng lượng tái tạo hiện nay, với hàng loạt dự án điện gió, điện mặt trời, mới đây đã cập nhật tình hình kinh doanh năm 2022, với lãi sau thuế hợp nhất đạt gần 255 tỷ đồng, giảm 84% so với năm 2021; tỷ suất lợi nhuận sau thuế trên vốn chủ sở hữu giảm từ 5,85% xuống 0,91%. Tập đoàn này thậm chí phải khất nợ 1.500 tỷ đồng trái phiếu do gặp khó khăn về dòng tiền.
Tại Tập đoàn Xuân Thiện, nhà đầu tư lớn thứ hai vào mảng năng lượng, với hai cụm dự án điện mặt trời tại Ninh Thuận và Đắk Lắk, tình hình cũng tương tự. Mới đây, một số công ty con trong mảng điện tái tạo của Xuân Thiện như Ea Súp 1, Ea Súp 3, Ea Súp 5 đồng loạt báo lỗ hoặc có lợi nhuận sụt giảm mạnh trong năm 2022, nợ vay và dư nợ trái phiếu đều tăng cao.
Trông chờ “cú huých” chính sách
CTCP Năng lượng Tái tạo Trung Nam báo lãi sau thuế hợp nhất năm 2022 đạt gần 255 tỷ đồng, giảm 84% so với năm 2021
Kết quả kinh doanh phân hoá của nhóm doanh nghiệp năng lượng tái tạo xuất phát từ nhiều nguyên nhân, trong đó có cả nguyên nhân chủ quan từ phía doanh nghiệp và nguyên nhân khách quan như điểm nghẽn chính sách, bối cảnh thị trường chung kém thuận lợi…
Cùng chịu ảnh hưởng khi thị trường bất động sản đóng băng và chi phí vốn tăng cao, trong khi Trung Nam, Xuân Thiện gặp khó khăn về dòng tiền thì BCG có được trợ lực lớn từ nguồn vốn giá rẻ bên ngoài. 6 tháng đầu năm nay, một số công ty con của BCG đã nhận được hai khoản giải ngân 31,6 triệu USD và 77,5 triệu USD tín dụng xanh từ một số ngân hàng Singapore để tài trợ các dự án năng lượng tái tạo.
Theo ông Trịnh Văn Hà, chuyên gia năng lượng, Công ty Chứng khoán Vietcombank (VCBS), những doanh nghiệp điện tái tạo có lợi nhuận kém khả quan vừa qua chủ yếu gặp khó khăn với mảng điện gió, còn điện mặt trời thì chỉ những dự án không kịp COD (thử nghiệm sau khi hoà lưới điện và công nhận ngày vận hành thương mại) và chuyển sang giá chuyển tiếp mới bị ảnh hưởng lớn.
Trong khi đó, ông Trương Quang Bình, chuyên gia năng lượng, Công ty Chứng khoán Yuanta Việt Nam cho rằng, hai “điểm nghẽn” lớn nhất ảnh hưởng đến hoạt động của doanh nghiệp điện tái tạo hiện nay là cơ chế giá và hệ thống truyền tải điện.
“Đây là một bài học cần rút kinh nghiệm. Thứ nhất, Nhà nước phải quy hoạch hạ tầng ngành điện đồng bộ rồi mới kêu gọi doanh nghiệp đầu tư sản xuất điện tái tạo. Thứ hai, cần có cơ chế giá thu mua điện hài hoà lợi ích giữa Nhà nước và nhà đầu tư. Hiện nay theo phản ánh, một số doanh nghiệp buộc phải chấp nhận bán điện cho EVN thông qua giá chuyển tiếp (giá tạm tính, thấp hơn giá FIT) để lấy dòng tiền, chứ thực tế họ không có lãi với giá đó”, ông Bình nói.
Công ty Chứng khoán VNDirect dự báo, năm 2023, mảng năng lượng tái tạo sẽ tăng 23% về sản lượng, sau đó giảm về 2% trong năm 2024. Giai đoạn 2023 - 2024, việc cải thiện sản lượng năng lượng tái tạo sẽ không đáng kể vì về cơ bản, các nhà máy đang được huy động gần tối đa công suất.
“Triển vọng thật sự của các doanh nghiệp năng lượng tái tạo nằm ở khả năng phát triển dự án, điều mà hiện tại vẫn chưa xảy ra do những vướng mắc về chính sách giá”, báo cáo của VNDirect nêu.
