Xuất nhập khẩu từ lâu đã tạo động lực quan trọng cho tăng trưởng kinh tế Việt Nam.
Nếu như năm 2019, xuất khẩu đóng góp 14% vào GDP, thì đến năm 2024, con số này đã lên đến 19%. Tổng kim ngạch xuất nhập khẩu năm 2024 đạt 786,1 tỷ USD, với mức xuất siêu 23,8 tỷ USD. Riêng kim ngạch xuất khẩu đạt 404,9 tỷ USD, đưa Việt Nam tiếp tục nằm trong nhóm các quốc gia có độ mở thương mại lớn trên thế giới.
“Đây là thành tựu có ý nghĩa trong bối cảnh kinh tế quốc tế còn nhiều biến động và cạnh tranh gay gắt. Xuất khẩu không chỉ đóng góp về lượng, mà còn có ý nghĩa vĩ mô sâu rộng: tăng nguồn thu ngoại tệ, hỗ trợ tích cực cho cân bằng cán cân thanh toán, nâng cao dự trữ ngoại hối, giữ ổn định tỷ giá và qua đó củng cố sự ổn định vĩ mô của nền kinh tế”, TS. Bình khẳng định.
 |
TS. Lê Duy Bình, Giám đốc Economica Vietnam phát biểu tại Phiên đối thoại vòng bộ, ngành của VPSF 2025. |
Đáng chú ý, đóng góp của xuất nhập khẩu không chỉ thể hiện ở kim ngạch, mà còn ở quy mô doanh nghiệp và lao động tham gia.
Hiện có khoảng 88.700 doanh nghiệp trực tiếp tham gia hoạt động xuất nhập khẩu. Hoạt động xuất nhập khẩu tạo việc làm và sinh kế cho khoảng 12,5 triệu lao động, tương đương 30% tổng số lao động đang làm việc trong nền kinh tế.
Trong đó, khoảng 6,5 triệu lao động trực tiếp tham gia vào sản xuất, chế biến hàng xuất khẩu. Đây là lượng lao động đáng kể, trải rộng trên nhiều ngành, từ sản xuất chế biến, thương mại cho đến dịch vụ logistics, vận tải...
Điều này cho thấy xuất nhập khẩu không chỉ là động lực tăng trưởng GDP, mà còn là có đóng góp quan trọng đối với ổn định xã hội và phát triển kinh tế bền vững, khi hàng chục triệu người lao động và hàng vạn doanh nghiệp gắn bó trực tiếp với hoạt động này.
Tuy nhiên, ông Lê Duy Bình cũng phân tích, nếu nhìn sâu vào cấu trúc xuất khẩu, có thể thấy một số hạn chế lớn. Tăng trưởng chủ yếu dựa vào mở rộng kim ngạch, trong khi giá trị gia tăng và tỷ lệ nội địa hóa còn thấp. Các doanh nghiệp, kể cả trong nước và khu vực FDI, vẫn phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu nguyên vật liệu, sản phẩm trung gian và máy móc thiết bị. Toàn bộ giá trị xuất khẩu điện thoại và linh kiện thuộc về khu vực FDI, trong khi tới 89% giá trị linh kiện đầu vào phải nhập khẩu. Ngành dệt may chỉ đạt tỷ lệ nội địa hóa 45-50%, đồng nghĩa hơn một nửa nguyên phụ liệu, đặc biệt là vải và sợi, vẫn phải nhập khẩu chủ yếu từ Trung Quốc, Hàn Quốc, Đài Loan và nhiều nền kinh tế khác.
Sự phụ thuộc này làm giảm khả năng chủ động của doanh nghiệp, giảm hiệu quả lan tỏa của xuất khẩu đối với nền kinh tế trong nước, hạn chế sự phát triển công nghiệp hỗ trợ.
Thực tế này đặt ra yêu cầu phải thay đổi mô hình tăng trưởng xuất khẩu: không thể tiếp tục chỉ dựa vào việc mở rộng kim ngạch để đóng góp cho GDP, mà cần chuyển trọng tâm sang nâng cao chất lượng.
Cụ thể, ông Bình cho rằng, việc chuyển trọng tâm này cần bao gồm việc gia tăng giá trị gia tăng của sản phẩm, đẩy mạnh tỷ lệ nội địa hóa, phát triển công nghiệp hỗ trợ và chuỗi cung ứng trong nước, đồng thời chú trọng yếu tố bền vững, tiêu chuẩn môi trường và xã hội.
“Đây mới là con đường giúp xuất khẩu trở thành động lực dài hạn và thực chất cho tăng trưởng kinh tế, thay vì phụ thuộc vào những biến động ngắn hạn của thị trường toàn cầu”, TS. Bình nhấn mạnh.
Trong bối cảnh đó, yêu cầu đặt ra là cần một mô hình tăng trưởng xuất khẩu mới, thay đổi cách thức tiếp cận thị trường, đòi hỏi tư duy mới của các cơ quan quản lý và vai trò tiên phong của doanh nghiệp. Trọng tâm của mô hình này không phải chỉ là mở rộng quy mô, mà là nâng cao chất lượng, giá trị gia tăng và tính tự chủ của xuất khẩu.
Trong đề xuất của TS. Bình gửi tới VPSF 2025, bên cạnh tăng tỷ lệ nội địa hóa bằng cách phát triển công nghiệp hỗ trợ, nâng cao năng lực cung ứng của doanh nghiệp trong nước, ông kiến nghị doanh nghiệp Việt cần chuyển từ chiến lược “gia công, sản xuất thuê” sang chiến lược “sáng tạo, sở hữu và làm chủ thương hiệu”, đầu tư mạnh vào đổi mới công nghệ, nâng cao tiêu chuẩn chất lượng, đáp ứng các yêu cầu khắt khe về môi trường, lao động và truy xuất nguồn gốc từ các thị trường lớn như EU, Mỹ, Nhật Bản.
Đây là yếu tố sống còn trong bối cảnh các cam kết về phát triển xanh và kinh tế tuần hoàn ngày càng được nhấn mạnh. Cùng với đó, việc phát triển các doanh nghiệp dịch vụ trong nước có năng lực cạnh tranh quốc tế sẽ giúp Việt Nam giữ lại nguồn ngoại tệ đáng kể và tạo thêm động lực tăng trưởng.
Sự tiên phong không chỉ thể hiện ở việc tìm kiếm thị trường mới, mà còn ở tư duy mới. Cần coi trọng giá trị thay vì số lượng, coi trọng thương hiệu thay vì chỉ dựa vào lợi thế chi phí thấp. Chỉ khi đó, xuất khẩu mới thực sự trở thành động lực tăng trưởng bền vững, đóng góp vào mục tiêu nâng cao vị thế quốc gia và hội nhập quốc tế sâu rộng.
