Gà luộc, bánh chưng hay nem là các món ăn quen thuộc trong mâm cỗ của người Việt.
Rằm tháng Giêng (còn gọi là Tết Nguyên tiêu) diễn ra vào 15/1 âm lịch hàng năm là dịp lễ được nhiều người Việt chú trọng.
Với ý nghĩa trước là để kính Phật, gia tiên, sau là để cầu mong tài lộc, rằm đầu tiên trong năm còn được nhiều người xưa quan niệm như ăn Tết lần hai. Đây cũng là cơ hội để người đau ốm đúng dịp Tết nay đã khỏi hay gia đình có chuyện không may được ăn Tết bù.
Sự quan trọng của dịp này còn được thể hiện qua câu nói: "Giỗ Tết cả năm không bằng ngày rằm tháng Giêng".
Trong ngày này, mâm cỗ được từng gia đình chuẩn bị theo điều kiện kinh tế, không cần quá cầu kỳ nhưng vẫn thường đảm bảo các món cơ bản. Các gia đình có thể lựa chọn ăn rằm và ngày 14/1 hoặc 15/1 âm lịch.
Đối với mâm cỗ chay cúng Phật, cần chuẩn bị hoa quả, chè xôi, rau xào chay nêm ít gia vị, canh nấm hoặc rau củ quả, các món đậu.
Một số gia đình còn bày thêm bánh trôi nước với ý nghĩa cầu mong một năm trôi chảy, thuận hòa. Ngoài ra, lễ vật gồm hương, hoa, đèn nến.
Màu sắc của các món ăn trên mâm cỗ chay được cho là tượng trưng cho sự hiện diện của ngũ hành: kim, mộc, thủy, hỏa, thổ. Ăn cơm chay cũng là cách hướng tới sự thanh thản, an nhiên trong tâm hồn.
Đối với mâm cỗ mặn cúng gia tiên, thường có 4 bát 6 đĩa tạo thành mâm cơm tươm tất, đủ đầy.
4 bát gồm: canh măng, canh bóng, bát miến và mọc.
6 đĩa gồm: thịt gà hoặc lợn luộc, giò/chả, nem, món xào, dưa hành/dưa muối, xôi hoặc bánh chưng. Ngoài ra có thêm nước chấm.
Với mâm cỗ đủ đầy, ngoài để bày tỏ lòng thành kính, biết ơn gia tiên còn cầu mong một năm mới trọn vẹn, an lành, xua đi điều rủi.
Bên cạnh đó, lễ vật cũng gồm hương, hoa, đèn nến, vàng mã, trầu cau, rượu và không được để chung với lễ vật cúng Phật.
Với sự phát triển của nhịp sống hiện đại, mâm cỗ cúng ngày rằm tháng Giêng cũng được nhiều gia đình biến tấu, thêm bớt món ăn hợp khẩu vị nhưng vẫn đảm bảo sự truyền thống để bày tỏ lòng thành kính.
