Nguyên tắc đầu tư của Bảo hiểm xã hội Việt Nam
Theo đề tài nghiên cứu của ThS. Phan Thị Thu Hiền và ThS. Phạm Văn Hiếu, Vụ Tài chính các ngân hàng và Tổ chức tài chính, Bộ Tài chính, do tính chất an sinh xã hội, gắn liền với nghĩa vụ bảo vệ quyền lợi của người dân khi tham gia, hoạt động đầu tư của tổ chức Bảo hiểm Xã hội (BHXH) phải đảm bảo nguyên tắc vừa an toàn, vừa hiệu quả.
Theo đó, trong quá trình đầu tư, tổ chức BHXH phải đảm bảo các nguyên tắc: (i) Xác định mục tiêu đầu tư rõ ràng. Một số yếu tố cần được xem xét khi xác định mục tiêu đầu tư của BHXH như: Tình hình phát triển kinh tế - xã hội, dự báo dòng tiền của quỹ BHXH, mức độ phát triển của thị trường tài chính, nghĩa vụ đối với ngân sách thông qua đầu tư vào trái phiếu chính phủ; (ii) Độc lập với ảnh hưởng chính trị, theo đó cơ quan quản lý hoạt động đầu tư của BHXH được tự lựa chọn cách thức triển khai đầu tư, chiến lược đầu tư để đạt được mục tiêu đầu tư đã được phê duyệt; (iii) Các thông tin về hoạt động của quỹ, bao gồm hoạt động đầu tư được thông báo, cập nhật cho người tham gia quỹ; (iv) Đảm bảo chi phí vận hành ở mức hợp lý; (v) An toàn trong hoạt động đầu tư ban đầu, hạn chế rủi ro về xung đột lợi ích.
Về loại tài sản được đầu tư, bao gồm các tài sản có tính an toàn cao (như trái phiếu chính phủ, trái phiếu doanh nghiệp được xếp hạng tốt) và các tài sản có khả năng sinh lời cao (cổ phiếu chưa niêm yết, bất động sản, cơ sở hạ tầng). Khi thực hiện đầu tư, tổ chức BHXH có thể trực tiếp đầu tư hoặc ủy thác cho các quỹ đầu tư chuyên nghiệp.
Hình thức đầu tư từ quỹ BHXH được thực hiện theo quy định của Luật BHXH và các văn bản hướng dẫn. Đối với hình thức cho ngân sách nhà nước vay và mua trái phiếu chính phủ, đã có sự thay đổi trong danh mục đầu tư theo hướng chuyển dần từ cho ngân sách nhà nước vay sang đầu tư trái phiếu chính phủ. Việc mua trái phiếu chính phủ từ phương thức đàm phán riêng lẻ với lãi suất thỏa thuận đã được mở rộng và chuyển dần tỷ trọng sang phương thức đấu thầu tập trung trên thị trường sơ cấp, góp phần nâng cao tính thanh khoản cho trái phiếu chính phủ. Các phương thức mua trái phiếu chính phủ từng bước được đa dạng hóa cũng góp phần làm bình ổn lãi suất trái phiếu, hỗ trợ thanh khoản và phát triển thị trường trái phiếu chính phủ.
 |
Kết quả đầu tư của BHXH Việt Nam cho thấy, quy mô đầu tư quỹ BHXH tăng trưởng đều qua các năm với tốc độ tăng bình quân năm sau cao hơn năm trước 20%. Giai đoạn 2010 - 2018, quy mô đầu tư quỹ hằng năm tăng 25% so với trước đó. Đến năm 2019, quy mô đầu tư quỹ đã đạt 13% GDP, bằng 1,45 lần năm 2016. Dự kiến, quy mô đầu tư quỹ sẽ tiếp tục tăng nhanh trong 5 - 7 năm tới do BHXH đang có số tiền đầu tư khoảng 140.000 - 160.000 tỷ đồng/năm, được hình thành từ: Chênh lệch thu - chi; tiền lãi đầu tư và đáo hạn gốc trái phiếu chính phủ, tiền gửi trong năm. Tuy nhiên, số chênh lệch thu - chi này sẽ bị thu hẹp do nhu cầu chi trả bảo hiểm ngày càng tăng.
Tính đến cuối năm 2021, tổng kết dư quỹ bảo hiểm xã hội tăng gần 2 lần so với năm 2016 (năm bắt đầu thực hiện Luật BHXH 2014) với tỷ lệ tăng về quy mô quỹ khoảng 18%/năm. Lãi đầu tư bình quân trong cả giai đoạn đều tăng trưởng dương và cao hơn tốc độ tăng chỉ số giá tiêu dùng (CPI). Quỹ BHXH đã trở thành quỹ tài chính công có quy mô đứng đầu đất nước, góp phần tích cực vào việc phát triển thị trường vốn tại Việt Nam, đảm bảo ổn định lãi suất và thanh khoản tại thị trường trái phiếu chính phủ…
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, hoạt động đầu tư quỹ BHXH còn có hạn chế. “Do đặc thù của quỹ an sinh xã hội, nên các hình thức đầu tư được quy định chặt chẽ, danh mục đầu tư quỹ chưa đa dạng, tập trung chủ yếu vào mua trái phiếu chính phủ (85%) và gửi tiền, mua trái phiếu, chứng chỉ tiền gửi tại các ngân hàng thương mại (15%). Với danh mục và cơ cấu đầu tư như vậy, hoạt động đầu tư quỹ BHXH tuy được đánh giá là an toàn, nhưng hiệu quả đầu tư chưa cao”, Phó tổng giám đốc BHXH Việt Nam Trần Đình Liệu cho biết.
Cũng theo Phó tổng giám đốc Trần Đình Liệu, trong bối cảnh đất nước hội nhập khu vực và quốc tế sâu rộng như hiện nay, để hướng tới mục tiêu góp phần đảm bảo an sinh xã hội, tiến bộ và công bằng xã hội, bên cạnh nỗ lực thực hiện tốt chế độ, chính sách an sinh xã hội, BHXH Việt Nam đang tích cực nâng cao hiệu quả quản lý, đảm bảo an toàn tài chính cho quỹ, hướng tới mục tiêu cân đối quỹ trong dài hạn.
Cần bổ sung hình thức đầu tư quỹ Bảo hiểm xã hội
Tại dự thảo Luật BHXH (sửa đổi), Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội đề xuất sửa đổi theo hướng hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật về đầu tư quỹ BHXH để nâng cao hiệu quả hoạt động đầu tư quỹ, góp phần cân đối các quỹ BHXH trong dài hạn.
Nhằm thể chế hóa quan điểm, định hướng tại Nghị quyết số 28-NQ/TW về đầu tư quỹ BHXH, căn cứ trên bối cảnh thực tế, Dự thảo Luật BHXH đề xuất sửa đổi, bổ sung quy định các nội dung về đầu tư các quỹ bảo hiểm tại Luật BHXH như sau: Bổ sung hình thức ủy thác đầu tư quỹ BHXH; bổ sung quy định hoạt động đầu tư quỹ BHXH được kiểm toán độc lập hàng năm.
Đề xuất này nhằm từng bước mở rộng các hình thức đầu tư theo lộ trình phù hợp, sau mỗi giai đoạn sẽ được đánh giá và đề xuất triển khai tiếp sau.
Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội đánh giá, phương án này được dự báo góp phần tăng cường hiệu quả đầu tư quỹ, giảm gánh nặng bảo hộ quỹ BHXH của ngân sách nhà nước trong dài hạn.
Đối với người lao động và người sử dụng lao động, không phát sinh tác động đáng kể trong ngắn hạn. Việc quỹ BHXH được nâng cao hiệu quả đầu tư, góp phần cải thiện về cân đối tài chính trong dài hạn sẽ giảm gánh nặng đóng góp giữa các thế hệ.
Mặc dù vậy, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội cho rằng, cần xem xét có quy định cụ thể về đánh giá hiệu quả đầu tư và đánh giá rủi ro trong đầu tư. Bổ sung thêm một hình thức đầu tư là cơ hội để gia tăng hiệu quả đầu tư, nhưng đồng thời cũng là việc tiếp nhận thêm một số rủi ro trong vấn đề đầu tư, do đó các quy định về đánh giá hiệu quả đầu tư và rủi ro trong đầu tư cần được quy định cụ thể và rõ ràng hơn, để xác định, giải quyết các rủi ro gặp phải khi thực hiện đầu tư.
Về vấn đề này, Thứ trưởng Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội Nguyễn Bá Hoan cho biết, về các hình thức đầu tư quỹ, dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) vẫn đang tiếp tục lấy ý kiến để hoàn thiện.
“Ban soạn thảo phối hợp với Bộ Tài chính đang tiếp tục nghiên cứu đánh giá lại các hình thức đầu tư quỹ trong thời gian qua, từ đó nghiên cứu có phương thức đầu tư hiệu quả nhất, song vẫn lấy phương châm đảm bảo an toàn quỹ là trên hết”, ông Nguyễn Bá Hoan khẳng định.
