Đã nhiều năm rồi thị trường chứng khoán Việt Nam mới lại thấy có một làn sóng sôi nổi nhiều doanh nghiệp phát hành cổ phiếu tăng vốn hay phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO) thành công như trong năm 2025. Trong đó, đáng chú ý nhất là các thương vụ IPO của một loạt công ty chứng khoán như Techcombank Securities, VPBank Securities và VPS trong thời gian gần đây.
Điểm chung dễ nhận thấy nhất của các thương vụ này là quá trình IPO diễn ra trong bối cảnh thị trường sôi động, thu hút sự quan tâm lớn của các nhà đầu tư. Triển vọng của nền kinh tế nói chung và thị trường chứng khoán Việt Nam nói riêng trong thời gian tới được đánh giá là rất tích cực, đó là lý do để nhà đầu tư kỳ vọng vào các khoản đầu tư của mình.
Mặc dù IPO thành công nhưng không phải cổ phiếu nào khi lên sàn giao dịch chứng khoán cũng thuận lợi ngay từ đầu. Thời điểm đưa cổ phiếu lên sàn giao dịch là hết sức quan trọng, quyết định xu hướng giá của cổ phiếu trong ngắn hạn. Nếu nền kinh tế đang ở chu kỳ thuận lợi, thị trường chứng khoán đang ở chu kỳ tăng giá và chu kỳ ngành của cổ phiếu là tích cực thì giá cổ phiếu khi lên sàn có thể sẽ vận động theo xu hướng tích cực. Ngược lại, nếu thị trường biến động mạnh, tâm lý nhà đầu tư trở nên thận trọng thì trong ngắn hạn giá cổ phiếu sẽ không vận động như kỳ vọng.
Hiện tượng cổ phiếu mới niêm yết chịu áp lực điều chỉnh trong những phiên giao dịch đầu tiên được ghi nhận khá rộng rãi trên cả thị trường chứng khoán Việt Nam và quốc tế. Nguyên nhân chủ yếu của diễn biến này phần lớn đến từ bối cảnh thị trường chung. Khi thị trường kém tích cực, dòng tiền có xu hướng phòng thủ, nhà đầu tư ưu tiên các cổ phiếu đã có lịch sử giao dịch dài, thanh khoản cao và mức độ an toàn lớn hơn. Trong khi đó, cổ phiếu IPO là nhóm tài sản mới, cung - cầu chưa ổn định, dễ chịu áp lực bán ngay sau khi lên sàn, khiến giá cổ phiếu biến động mạnh trong giai đoạn đầu.
Bên cạnh yếu tố thị trường, tâm lý nhà đầu tư cũng đóng vai trò quan trọng. Nhiều nhà đầu tư tham gia IPO với kỳ vọng lợi nhuận ngắn hạn, sẵn sàng chốt lời nhanh hoặc bán ra khi giá không tăng như mong đợi. Điều này khiến cổ phiếu IPO dễ bị bán sớm, làm giá biến động mạnh trong thời gian đầu niêm yết.
Tuy nhiên, giai đoạn giảm giá ban đầu thường không phản ánh đầy đủ giá trị nội tại của doanh nghiệp. Khi hoạt động kinh doanh được chứng minh qua các báo cáo tài chính và chiến lược phát triển rõ ràng hơn, thị trường có xu hướng định giá lại cổ phiếu. Diễn biến “giảm ngắn hạn - tăng trung hạn” vì vậy được xem là xu hướng khá phổ biến đối với nhiều cổ phiếu IPO, đặc biệt là những doanh nghiệp có nền tảng tài chính tốt và lợi thế cạnh tranh rõ ràng. Điều này cho thấy IPO không hẳn là cơ hội lướt sóng tức thời, mà phù hợp hơn với nhà đầu tư có tầm nhìn dài hạn, sẵn sàng chờ thị trường đánh giá đúng giá trị doanh nghiệp.
Ngay cả ông lớn cũng ‘khóc’
Tại Việt Nam, trường hợp của Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV - mã chứng khoán BID) là một ví dụ điển hình. Sau khi IPO và chính thức niêm yết vào năm 2014, cổ phiếu BID không tránh khỏi diễn biến giảm giá trong giai đoạn đầu do thị trường chưa thuận lợi và áp lực cung cổ phiếu mới. Tuy nhiên, cùng với quá trình tái cơ cấu, cải thiện hiệu quả hoạt động và tăng trưởng ổn định của ngành ngân hàng, cổ phiếu BID đã dần được thị trường định giá lại. Tính đến thời điểm hiện tại, giá cổ phiếu BID đã tăng khoảng 4,5 lần so với giai đoạn sau IPO, mang lại lợi nhuận đáng kể cho các nhà đầu tư nắm giữ dài hạn.
 |
Diễn biến giá của BIDV kể từ thời điểm bắt đầu niêm yết |
Một ví dụ điển hình khác tại Việt Nam là Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam Vietcombank (VCB). Ngân hàng này được đánh giá là doanh nghiệp quản trị rủi ro tốt nhất hệ thống, chất lượng tài sản vượt trội và là một ngân hàng có uy tín vượt trội. Cổ phiếu của ngân hàng được đưa lên niêm yết trên sàn HOSE vào năm 2009 (2 năm sau IPO), đúng thời điểm thị trường chứng khoán Việt Nam rơi vào giai đoạn khó khăn nhất khi VN-Index giảm mạnh từ đỉnh hơn 1.100 điểm xuống mức đáy khoảng 246 điểm.
Trong bối cảnh thị trường suy giảm sâu và tâm lý nhà đầu tư bi quan, cổ phiếu VCB của Vietcombank không tránh khỏi diễn biến kém tích cực. Tuy nhiên, cùng với quá trình phục hồi của thị trường và việc Vietcombank duy trì nền tảng tài chính vững chắc, hiệu quả hoạt động ổn định qua nhiều chu kỳ kinh tế, cổ phiếu VCB đã dần được thị trường định giá lại. Tính đến nay, giá trị cổ phiếu VCB đã tăng khoảng 4 lần so với thời điểm IPO, trở thành một trong những mã ngân hàng có hiệu suất dài hạn nổi bật trên thị trường chứng khoán Việt Nam.
 |
Diễn biến giá của Vietcombank kể từ thời điểm bắt đầu niêm yết |
Thực tế này cũng thường xuyên xả ra trên thị trường thế giới. Những tên tuổi đình đám trong ngành công nghệ và tài chính thế giới như Facebook hay Robinhood cũng đã từng chứng kiến thị giá cổ phiếu đi xuống sau khi chào sàn.
Cổ phiếu của Meta (tên cũ là Facebook) sau khi chào sàn ngày 18/5/2012 ở mức giá 38 USD/CP, cổ phiếu Meta đã ngay lập tức giảm mạnh và chạm đáy 17,5 USD/CP vào tháng 9/2012, tức giảm hơn 50% trong vòng 4 tháng. Lý do là bởi nhà đầu tư lo ngại về mô hình kinh doanh và khả năng kiếm tiền trên nền tảng di động. Tuy nhiên, khi doanh nghiệp chứng minh được hiệu quả chuyển đổi sang quảng cáo di động và mở rộng hệ sinh thái, cổ phiếu Meta dần phục hồi. Chỉ sau khoảng ba năm, nhiều cổ đông nắm giữ từ thời điểm IPO đã ghi nhận mức lợi nhuận gấp đôi, và nếu tiếp tục nắm giữ đến nay, giá trị khoản đầu tư đã tăng khoảng 15 lần so với ban đầu, ở mức 660 USD/CP .
Tương tự, Robinhood Markets, Inc. - công ty công nghệ tài chính và môi giới chứng khoán trực tuyến của Mỹ – cũng phản ánh rõ sự khác biệt giữa biến động ngắn hạn và giá trị dài hạn sau IPO. Niêm yết trên sàn Nasdaq vào năm 2021, cổ phiếu Robinhood không có diễn biến tích cực do thị trường chứng khoán Mỹ chịu áp lực từ chính sách tiền tệ thắt chặt, khi Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) bắt đầu chu kỳ tăng lãi suất. Trong bối cảnh đó, cổ phiếu Robinhood chịu áp lực bán mạnh ngay sau niêm yết. Tuy nhiên, khi hoạt động kinh doanh dần ổn định và thị trường phục hồi, cổ phiếu này đã ghi nhận sự cải thiện đáng kể. Nếu nắm giữ đến thời điểm hiện tại, giá trị cổ phiếu Robinhood đã tăng khoảng 4 lần so với giá IPO, đạt mức 122 USD/CP.
Từ những ví dụ trong và ngoài nước, có thể thấy cổ phiếu IPO thường chịu áp lực điều chỉnh trong ngắn hạn do ảnh hưởng của thị trường và tâm lý nhà đầu tư, nhưng điều này không đồng nghĩa với việc doanh nghiệp kém hấp dẫn về dài hạn. Với các doanh nghiệp có nền tảng tài chính vững chắc, mô hình kinh doanh rõ ràng và khả năng thích ứng tốt với chu kỳ kinh tế, IPO chỉ là điểm khởi đầu của một quá trình được thị trường đánh giá và định giá lại. Do đó, nhà đầu tư tham gia mua cổ phiếu IPO cần điều chỉnh kỳ vọng theo hướng dài hạn hơn, thay vì tìm kiếm lợi nhuận tức thời. Việc đánh giá đúng chất lượng doanh nghiệp, bối cảnh thị trường và khả năng nắm giữ trong trung – dài hạn sẽ đóng vai trò quyết định đến hiệu quả đầu tư, hơn là diễn biến giá trong những phiên giao dịch đầu tiên sau khi niêm yết.
