Nông nghiệp bứt phá nhờ chuyển đổi số, R&D

Chìa khóa nâng giá trị nông sản

Trong 8 tháng đầu năm 2025, kim ngạch xuất khẩu toàn ngành nông nghiệp đạt 45,37 tỷ USD, tăng 12% so với cùng kỳ năm 2024. Với kết quả này, ngành nông nghiệp tự tin có thể hoàn thành mục tiêu xuất khẩu 65 tỷ USD trong năm 2025.

Nông nghiệp không chỉ là một trong những ngành xuất khẩu chủ lực mà còn giữ vai trò quan trọng trong đảm bảo an ninh lương thực quốc gia. Để phát triển đột phá, nâng cao giá trị gia tăng, chìa khóa nằm ở đầu tư mạnh mẽ cho R&D và chuyển đổi số, đặc biệt trong chế biến sâu, tạo ra sản phẩm mới có hiệu quả vượt trội phục vụ tiêu dùng trong nước và xuất khẩu.

PGS.TS Đặng Văn Đông, Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu Rau Quả - Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, việc đẩy mạnh chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo đã được Nghị quyết 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị đặt ra. Toàn ngành nông nghiệp đã đón nhận và triển khai, mở ra cơ hội tăng trưởng giá trị và nâng cao vị thế.

Hiện nay, ngân sách đầu tư cho R&D trong nông nghiệp mới đạt khoảng 0,5 - 0,6% GDP, thấp hơn nhiều so với Thái Lan (1%), Trung Quốc (hơn 2%) và Hàn Quốc (4%).

“Theo Nghị quyết 57-NQ/TW, mức đầu tư cho R&D trong nông nghiệp sẽ điều chỉnh tăng lên khoảng 2 - 3% GDP. Với mức đầu tư này, nông nghiệp Việt Nam sẽ cất cánh, đổi mới sáng tạo sẽ mang lại bước phát triển mạnh mẽ”, PGS.TS Đặng Văn Đông nhấn mạnh.

Nhiều doanh nghiệp đã xác định đầu tư cho R&D và chuyển đổi số là con đường nâng cao năng lực cạnh tranh. TS. Lê Hoàng Kiệt, Giám đốc Sản phẩm mới và Giải pháp Dịch vụ Nông nghiệp, Công ty cổ phần Phân bón Dầu khí Cà Mau (PVCFC) cho hay, với quy mô lớn, hoạt động trải dài cả nước, Công ty đã tập trung ứng dụng chuyển đổi số trên ba trụ cột: quản trị doanh nghiệp, sản xuất - kinh doanh và số hóa R&D.

Trong quản trị doanh nghiệp, PVCFC đã áp dụng số hóa toàn diện: từ quy trình SOP, dữ liệu sản xuất - kinh doanh - kỹ thuật - đào tạo, đến quản lý trên hệ thống ERP, eOffice, E-learning, DMS, CRM, báo cáo BI, kết hợp công nghệ số hóa với trợ lý thông minh AI.

Trong sản xuất - kinh doanh, PVCFC vận hành nhà máy thông minh, hướng tới dây chuyền sản xuất tự động hóa hoàn toàn từ nguyên liệu đầu vào đến thành phẩm. Công ty sử dụng thiết bị công nghệ cao, đo lường cảm biến để đánh giá biến động sản xuất theo từng dây chuyền, từ đó bảo dưỡng chủ động và chuyên nghiệp. Đồng thời, ứng dụng công nghệ số cho phép nông dân tham quan nhà máy thông qua công nghệ thực tế ảo.

Trong quản trị phân phối, Công ty áp dụng đồng bộ hệ thống DMS/CRM để minh bạch hóa thông tin, tăng tốc xử lý, hỗ trợ truy xuất nguồn gốc bằng QR code, RFID… giúp quản lý dòng chảy hàng hóa và đưa đến các chương trình ưu đãi trực tiếp cho nông dân.

Đặc biệt, với số hóa trong R&D, PVCFC xây dựng bản đồ số hóa đất đai, thổ nhưỡng, số hóa quy trình kỹ thuật bằng hình ảnh, ứng dụng chẩn đoán sâu bệnh, trợ lý ảo “Anh Hai Cà Mau”… giúp nông dân tiếp cận tri thức số và nâng cao hiệu quả canh tác. Nhờ đó, Công ty đạt kết quả đáng ghi nhận: tối ưu vận hành nhà máy đạt 115% công suất thiết kế, giảm hơn 10% tiêu hao năng lượng, lọt “Top 10% nhà máy có mức tiêu hao năng lượng thấp nhất thế giới”.

PVCFC coi R&D không chỉ dừng ở nghiên cứu sản phẩm mới hay giảm chi phí mà hướng tới nâng cao giá trị của toàn chuỗi nông sản khi sử dụng sản phẩm. Chiến lược “nghiên cứu ngược” - phát triển sản phẩm từ mong muốn giá trị đầu ra của chuỗi nông sản, thay vì chỉ tập trung vào sản phẩm phân bón - đã giúp Công ty chuyển mình từ nhà sản xuất urê đơn thuần thành nhà cung cấp giải pháp dinh dưỡng toàn diện, tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị nông sản Việt.

Công ty đã đầu tư lớn cho R&D, thành lập Trung tâm R&D tại Tây Ninh với diện tích hơn 20 ha, trang thiết bị hiện đại và đội ngũ trên 40 cán bộ nghiên cứu trình độ cao.

Doanh nghiệp và viện nghiên cứu cùng nâng tầm nông sản Việt

Tôi tin rằng, chỉ trong 10 năm tới, toàn bộ nông dân Việt Nam sẽ ứng dụng chuyển đổi số trong sản xuất; 80 - 90% sản phẩm được làm ra nhờ ứng dụng công nghệ số và trí tuệ nhân tạo.

PGS.TS Đặng Văn Đông, Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu Rau Quả

PVCFC đang định vị R&D là trụ cột chiến lược để tạo lợi thế cạnh tranh lâu dài. Với cách tiếp cận “tư duy nghiên cứu ngược”, sản phẩm gắn liền với cả chuỗi giá trị nông sản, không chỉ dừng ở cải tiến nhỏ. Hàng loạt sản phẩm mới theo hướng giảm phát thải đã được triển khai như đạm tiết kiệm, đạm vi sinh, công nghệ sản xuất NPK tiết kiệm lân, mô hình canh tác lúa giảm phát thải cùng IRRI… Mục tiêu là phát triển phân bón xanh, nông nghiệp tuần hoàn, tiến tới áp dụng rộng rãi IoT, AI và Big Data để tự động hóa và cá nhân hóa giải pháp canh tác, mở rộng sang công nghệ sinh học và chế biến nông sản.

Từ phía viện nghiên cứu, PGS.TS Đặng Văn Đông dẫn chứng: giống nhãn Ánh Vàng do Viện Nghiên cứu Rau Quả chọn tạo có chất lượng vượt trội, chín muộn, hàm lượng dinh dưỡng cao và hiện được trồng rộng rãi tại Sơn La. Viện cũng đã làm chủ công nghệ sản xuất hoa lan hồ điệp - vốn trước đây phải nhập khẩu. Nhờ áp dụng cảm biến và AI, toàn bộ quy trình trồng và điều tiết ra hoa có thể điều khiển từ xa, đảm bảo chất lượng đồng đều và đáp ứng nhu cầu thị trường dịp Tết. Đây là minh chứng rõ nét cho hiệu quả của việc kết hợp nghiên cứu khoa học với chuyển đổi số.

Theo PGS.TS Đặng Văn Đông, với sự quan tâm của Đảng, Nhà nước và sự vào cuộc mạnh mẽ của cơ quan khoa học, doanh nghiệp, tinh thần Nghị quyết 57-NQ/TW chắc chắn sẽ đưa nông nghiệp Việt Nam bứt phá.

“Tôi tin rằng, chỉ trong 10 năm tới, toàn bộ nông dân Việt Nam sẽ ứng dụng chuyển đổi số trong sản xuất; 80 - 90% sản phẩm được làm ra nhờ ứng dụng công nghệ số và trí tuệ nhân tạo. Riêng lĩnh vực hoa quả, từ mức 6 - 7 tỷ USD hiện nay, kim ngạch xuất khẩu hoàn toàn có thể đạt 10 tỷ USD trong thời gian ngắn. Việt Nam sẽ trở thành một trong những cường quốc xuất khẩu rau quả trong khu vực và thế giới”, TS. Đông nhận định.

Ở góc độ doanh nghiệp, TS. Lê Hoàng Kiệt cho rằng, chuyển đổi số sẽ tạo ra những bước nhảy vọt.

Thứ nhất, giúp thích ứng nhanh và hiệu quả với biến động thị trường, đưa sản phẩm đến tay nông dân kịp thời, tối ưu nhờ “cánh tay nối dài” của công nghệ số.

Thứ hai, thay đổi tư duy từ sản xuất nông nghiệp đơn thuần sang kinh tế nông nghiệp, đưa nông sản Việt lên tầm cao mới, đóng góp vào kỷ nguyên vươn mình của đất nước.

TS. Kiệt nhấn mạnh, R&D không thể tách rời giữa doanh nghiệp, viện nghiên cứu, nhu cầu nông dân và thị trường. PVCFC đã hợp tác với hơn 20 viện, trường trong cả nước cùng nhiều đối tác quốc tế, định hướng nghiên cứu và chuyển đổi số phù hợp thực tiễn, tránh lãng phí thời gian, nguồn lực.

Các chuyên gia tin rằng, trong 10 - 20 năm tới, khoa học nông nghiệp Việt Nam sẽ bắt kịp thế giới, thậm chí vượt trội ở một số lĩnh vực đặc thù như nông nghiệp sinh thái, nông nghiệp tuần hoàn gắn với văn hóa và du lịch sinh thái.

TS. Kiệt khẳng định, dư địa nâng cao giá trị nông sản Việt còn rất lớn. Với lợi thế khí hậu nhiệt đới và đa dạng cây trồng, Việt Nam có tiềm năng mạnh mẽ. Tuy nhiên, trước tác động của biến đổi khí hậu, chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo là con đường tất yếu để nông sản Việt vươn tầm, sánh ngang các quốc gia tiên tiến.