Tạo thuận lợi tối đa cho nhà đầu tư ngoại
Với mục tiêu tạo thuận lợi tối đa cho hoạt động đầu tư gián tiếp của nhà đầu tư nước ngoài tại Việt Nam, thông tư này đã bổ sung và sửa đổi nhiều quy định theo hướng đồng bộ, linh hoạt và phù hợp với thông lệ quốc tế.
 |
Ông Phạm Tiến Đạt, Viện Chiến lược và chính sách kinh tế - tài chính |
Điểm mới nổi bật tại Thông tư là việc bãi bỏ yêu cầu hợp pháp hóa lãnh sự đối với hồ sơ mở tài khoản đầu tư gián tiếp. Các tài liệu như giấy phép kinh doanh, điều lệ tổ chức hay chứng nhận đăng ký quỹ đầu tư do cơ quan nước ngoài cấp giờ đây các ngân hàng được phép và nhà đầu tư có thể tự thỏa thuận về việc dịch hồ sơ sang tiếng Việt. Ngân hàng cũng chịu trách nhiệm kiểm tra, xác nhận nội dung tài liệu, thay vì phụ thuộc vào con dấu lãnh sự. Kết quả là thời gian mở tài khoản được rút ngắn từ vài tháng xuống chỉ còn vài ngày. Điều này giúp thị trường chứng khoán Việt Nam cạnh tranh tốt hơn với các thị trường trong khu vực.
Bên cạnh đó, Thông tư 03 còn cho phép nhà đầu tư nước ngoài mở nhiều tài khoản đầu tư gián tiếp bằng VND tương ứng với mỗi mã số giao dịch chứng khoán được cấp. Đây là thay đổi có ý nghĩa lớn, vì quy định cũ chỉ cho phép mỗi nhà đầu tư mở một tài khoản duy nhất tại một ngân hàng, gây khó khăn trong việc tách bạch dòng vốn và phân bổ danh mục.
 |
Một điểm tiến bộ khác là quy định chuẩn hóa giao dịch, yêu cầu mọi hoạt động thu – chi liên quan đến đầu tư gián tiếp đều phải thực hiện qua tài khoản đầu tư gián tiếp bằng VND tại ngân hàng được phép. Thông tư 03 cũng quy định không được sử dụng số dư tài khoản để gửi tiết kiệm hoặc chuyển sang tiền gửi có kỳ hạn, đảm bảo tài khoản được sử dụng đúng mục đích đầu tư chứng khoán. Các quy định này nhằm nâng cao tính minh bạch, giúp cơ quan quản lý dễ dàng kiểm soát và đối chiếu dòng vốn, đồng thời tạo thuận lợi cho nhà đầu tư trong việc quản lý dòng tiền.
Sự ra đời của Thông tư 03 không chỉ đơn thuần là một bước cải cách về kỹ thuật hành chính trong quản lý dòng vốn đầu tư gián tiếp, mà còn mang ý nghĩa chiến lược trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh cải cách thể chế tài chính nhằm phục vụ hai mục tiêu lớn: nâng hạng thị trường chứng khoán và thu hút dòng vốn ngoại ổn định, chất lượng cao.
Trong các tiêu chí xếp hạng thị trường do các tổ chức như MSCI và FTSE Russell đưa ra, yếu tố “tự do hóa dòng vốn” và “khả năng tiếp cận thị trường của nhà đầu tư nước ngoài” được coi là rào cản lớn nhất đối với Việt Nam. Những thủ tục phức tạp như yêu cầu hợp pháp hóa lãnh sự, giới hạn mở tài khoản một ngân hàng duy nhất, và cơ chế chuyển tiền kém linh hoạt từng bị các tổ chức này đánh giá là chưa phù hợp với thông lệ quốc tế, khiến thị trường Việt Nam bị giữ lại ở nhóm thị trường cận biên trong nhiều năm qua.
 |
Việc các vướng mắc về thể chế được gỡ bỏ, thời gian mở tài khoản được rút ngắn cho phép linh hoạt hơn trong quản lý vốn đầu tư và chuẩn hóa quy trình dòng tiền không chỉ giúp nâng cao mức độ sẵn sàng thị trường theo tiêu chuẩn quốc tế, mà còn phát đi tín hiệu rõ ràng về quyết tâm cải cách của Chính phủ. Đây chính là một trong những yếu tố then chốt để các tổ chức xếp hạng xem xét nâng hạng trong các kỳ đánh giá sắp tới.
Các chuyên gia dự báo dòng vốn ngoại có thể quay lại mạnh mẽ trước các mốc công bố nâng hạng. Đây là hiệu ứng đón đầu nâng hạng, thường xảy ra ngay sau khi một thị trường được đưa vào danh sách theo dõi nâng hạng và tăng mạnh trước thời điểm nâng hạng chính thức khoảng 6 - 12 tháng. Lý do là vì các quỹ đầu tư thụ động (ETF, index fund) và quỹ chủ động lớn thường có chiến lược tái cơ cấu danh mục sớm để đón sóng dòng vốn khi thị trường được đưa vào các chỉ số mới (như MSCI Emerging Markets hoặc FTSE EM Index). Tại Việt Nam, sau khi đã bán ròng trong hầu hết thời gian của năm 2023 - 2024 và 4 tháng đầu năm 2025, khối ngoại đã quay lại với vị thế mua ròng trong tháng 5 với hơn 5.000 tỷ đồng (tính đến ngày 15/5/2025).
 |
Các bước đi tiếp theo
Việc ban hành Thông tư 03 là bước đi quan trọng, tuy nhiên để chính sách đi vào thực tiễn một cách hiệu quả và đồng bộ, cần triển khai thêm một số bước tiếp theo.
Trước hết, Ngân hàng Nhà nước cần phối hợp với Ủy ban Chứng khoán Nhà nước và các Sở Giao dịch Chứng khoán ban hành các hướng dẫn chi tiết liên quan đến quy trình mở tài khoản, mẫu biểu giao dịch và cơ chế giám sát dòng vốn, nhằm đảm bảo thống nhất trong toàn hệ thống. Điều này đặc biệt quan trọng đối với các ngân hàng lưu ký và công ty chứng khoán trong vai trò trung gian kỹ thuật.
Thứ hai, cần tăng cường công tác truyền thông chính sách, đặc biệt đối với nhóm nhà đầu tư tổ chức nước ngoài như quỹ ETF, quỹ chủ động, công ty quản lý tài sản. Việc chủ động cung cấp thông tin bằng tiếng Anh, tổ chức hội thảo chuyên đề quốc tế, và cập nhật kịp thời lên các nền tảng như Bloomberg, Refinitiv, sẽ giúp cải thiện điểm đánh giá “tính minh bạch và khả năng tiếp cận thông tin” - một trong những tiêu chí trọng yếu của FTSE và MSCI.
Thứ ba, trong tầm nhìn dài hạn, Việt Nam cần tiếp tục tháo gỡ các rào cản còn tồn tại, bao gồm việc nới room sở hữu cho nhà đầu tư nước ngoài, cải thiện quy định về giao dịch qua tài khoản tổng (omnibus account) và từng bước cho phép giao dịch T+0, bán khống, giao dịch chứng khoán phái sinh linh hoạt hơn. Đây là những yếu tố then chốt để đáp ứng đầy đủ tiêu chuẩn nâng hạng.
