Để cổ phiếu ưu đãi không thành ngược đãi

Thủ tướng Chính phủ vừa chính thức giao Bộ Tài chính chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan xây dựng dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định 109/2007/NĐ-CP về việc chuyển DN 100% vốn nhà nước thành công ty cổ phần. Trong đó, một nội dung quan trọng được đề cập là mở rộng ưu đãi đối với những lao động cam kết tiếp tục làm việc lâu dài cho DN, thay vì áp dụng chính sách bán cổ phần bằng 60% giá đấu thành công bình quân như hiện nay.

Theo Bộ Tài chính, việc TTCK sụt giảm đến 70% năm 2008 đã tác động nghiêm trọng đến thu nhập của người lao động, nhất là người lao động phải vay vốn ngân hàng để mua cổ phiếu. Chính vì vậy, Nghị định sửa đổi sẽ theo hướng mở rộng ưu đãi đối với người lao động cam kết tiếp tục làm việc lâu dài cho DN.

Liên quan đến việc bán cổ phần cho người lao động trong DN cổ phần hóa (CPH), Nghị định 64/2002/NĐ-CP quy định, bán cổ phần bằng mệnh giá cho cán bộ, nhân viên trong DN, một số cổ đông vì nhiều lý do, trong đó có lý do chính đáng đã từ bỏ vai trò nhà đầu tư - người chủ sở hữu, tự nguyện bán trực tiếp, chuyển nhượng số cổ phần của mình, kể cả cổ phần ưu đãi hoặc làm trung gian thu gom cổ phần cho người ngoài DN. Cá nhân ngoài DN có thể thu gom, nắm giữ phần lớn và có trường hợp giữ trên 50% tổng giá trị cổ phần danh nghĩa và dần dần trở thành chủ nhân đích thực của DN.

Để hạn chế tình trạng cổ phần nhà nước bị bán rẻ, nhất là giai đoạn TTCK thăng hoa hồi 2006 - 2007, Nghị định 109, trước đó là Nghị định 187 đều quy định, người lao động có tên trong danh sách thường xuyên của DN tại thời điểm quyết định CPH được mua tối đa 100 cổ phần cho mỗi năm thực tế làm việc tại khu vực nhà nước với giá giảm 40% so với giá đấu bình quân bán cho nhà đầu tư khác. Đây cũng là quy định áp dụng với tổ chức công đoàn tại DNNN CPH với số lượng cổ phần được mua tối đa là 5% đợt chào bán.

Trên thực tế, nhiều đợt đấu giá cổ phần DNNN lớn như Vietcombank (VCB), Sabeco, Habeco và PVFC, lượng lớn NĐT là người lao động trong những đơn vị này đã tham gia đấu giá cổ phần. Tại nhiều nơi, còn có chính sách hỗ trợ tài chính (cho cán bộ, nhân viên vay tiền) để tham gia mua cổ phần. Cùng với đà trượt giảm của thị trường, nhiều người mua cổ phiếu diện này ăn quả đắng và chua xót ví von: "Cổ phiếu ưu đãi thành ngược đãi". Đơn cử như đầu tư cổ phiếu VCB, người lao động được mua với giá 64.000 đồng/CP (giá đấu thành công bình quân của VCB là 107.000 đồng/CP), giờ giá cổ phiếu VCB chỉ dao động trong khoảng 28.000 - 30.000 đồng/CP, coi như mất 50%. Một cán bộ của VCB cho biết, khuyến khích người lao động mua cổ phần và đầu tư dài hạn, gắn bó với DN, nhưng chính sách như vậy, người nào càng giữ cổ phiếu lâu càng lỗ.

Để khắc phục tình trạng trên, UBND TP. HCM từng đề nghị cho phép người lao động trong DN được mua cổ phần ưu đãi bằng 60% giá đấu thành công thấp nhất, thay vì giá đấu bình quân và bán theo mệnh giá số cổ phần bán cho tổ chức công đoàn, đồng thời tăng gấp đôi mức ưu đãi tối đa số cổ phần được mua cho mỗi năm thực tế làm việc tại khu vực nhà nước, so với mức 100 cổ phần mỗi năm làm việc như hiện nay.

Trong giai đoạn 2008 - 2010, cả nước phải CPH 948 trong tổng số 1.535 DNNN cần phải sắp xếp, chuyển đổi sở hữu. Do tốc độ CPH năm 2008 đạt quá thấp, nên năm 2009 Chính phủ đặt ra nhiệm vụ phải đẩy mạnh cải cách DNNN, thúc đẩy thực hiện CPH các tập đoàn và tổng công ty nhà nước theo kế hoạch, tiếp tục bán số cổ phần nhà nước trong các DN đã CPH mà Nhà nước không cần nắm cổ phần chi phối. Đề xuất của UBND TP. HCM hoàn toàn có lý trong thời điểm sức cầu bên ngoài thị trường yếu ớt như hiện nay. Tuy nhiên, không hẳn ý kiến nào cũng như vậy. Ông Đặng Văn Thanh, chuyên gia về CPH DNNN cho rằng, nên thay đổi chính sách ưu đãi cho người lao động, song không nên ưu đãi bằng bán cổ phần mà nên chăng, mọi cổ phiếu của DN đều được đấu giá công khai, sòng phẳng, lãi hoặc chênh lệch thu được qua đấu giá được trích ra một phần chia cho công nhân, cán bộ. Người lao động chủ động sử dụng số tiền được chia để đầu tư, kể cả mua cổ phiếu của DN.

Ông Thanh cũng cho rằng, nên bổ sung quy định để các nhà đầu tư có tiềm năng mua cổ phần thông qua việc đấu giá cổ phần theo từng lô lớn. Phương thức tham gia đấu giá DN CPH cần linh hoạt và hợp lý hơn để phát huy hiệu quả và ảnh hưởng tích cực của nhà đầu tư chiến lược đối với giá trị cổ phiếu đấu giá và giá trị DNNN được CPH.

Giai đoạn trước Nghị định 187, giá trị DN do hội đồng chỉ đạo CPH hoặc DN tự xác định. Do thiếu chặt chẽ của cơ chế nên không ít trường hợp giá trị DN được xác định thấp, có trường hợp quá thấp và cổ phần của DN đã vào tay một nhóm người với những lợi ích khá lớn. Tuy nhiên, Nghị định 109 lại có những điều khoản quá chặt chẽ khiến cho việc xác định giá trị DN khó khăn, đồng thời giá trị DN lại bị đẩy quá cao so với thị trường, dẫn đến việc cổ phần không hấp dẫn nhà đầu tư. Do vậy, câu chuyện mấu chốt trong việc sửa đổi Nghị định 109 phải chăng là gỡ rối việc xác định giá trị DN hiện nay.