Thách thức duy trì minh bạch thông tin

Sự hấp dẫn của “tin đồn”

Thị trường chứng khoán Việt Nam hiện có hơn 10 triệu tài khoản giao dịch, trong đó nhà đầu tư cá nhân chiếm gần 90% giá trị giao dịch. Với đặc điểm này, thị trường Việt Nam trở nên nhạy cảm với các thông tin không chính thức.

Dù chiếm tỷ trọng lớn, nhiều nhà đầu tư cá nhân lại có năng lực tiếp cận và kiểm chứng thông tin còn hạn chế, dẫn đến các quyết định đầu tư dễ bị chi phối bởi những nguồn tin không rõ ràng.

“Công ty A sắp có game thoái vốn”, “doanh nghiệp B sắp tăng vốn”, “chủ tịch C sắp bị bắt” - những tin đồn kiểu này gần như xuất hiện hàng ngày trong các hội nhóm, diễn đàn chứng khoán hoặc trên mạng xã hội. Các thông tin mập mờ “truyền miệng” thường lan truyền rất nhanh và có sức hấp dẫn, thậm chí đôi khi còn được tin tưởng hơn cả những thông tin chính thức được công bố sau đó.

Từ đó, nhiều vụ thao túng thị trường đã xảy ra khi một nhóm cá nhân cố tình phát tán tin đồn nhằm đẩy giá cổ phiếu tăng cao rồi bán tháo để trục lợi, khiến những nhà đầu tư thiếu thông tin phải gánh chịu hậu quả. Do đó, để đầu tư hiệu quả, nhà đầu tư cần dựa vào các nguồn tin chính thống, phân tích kỹ lưỡng các chỉ số tài chính và xu hướng thị trường, thay vì chạy theo tâm lý đám đông và những tin đồn không được kiểm chứng.

Bà Trần Thị Khánh Hiền, Giám đốc Khối Nghiên cứu, Công ty Chứng khoán MB (MBS)

Trách nhiệm minh bạch thông tin

Các chủ thể tham gia thị trường chứng khoán, bao gồm doanh nghiệp niêm yết, công ty chứng khoán, quỹ đầu tư và cơ quan quản lý, đều có trách nhiệm đảm bảo tính minh bạch của thông tin. Đây không chỉ là nghĩa vụ pháp lý, mà còn là cam kết đạo đức của các thành viên thị trường.

Trên thị trường chứng khoán toàn cầu, nhiều sự kiện lớn dẫn đến sự sụp đổ của các doanh nghiệp niêm yết do không minh bạch trong công bố thông tin, từ đó tác động tiêu cực đến niềm tin nhà đầu tư

Tại Mỹ, vụ bê bối của Enron trong giai đoạn 2021 - 2002 là một ví dụ điển hình về hậu quả của việc thiếu minh bạch và gian lận tài chính. Enron đã sử dụng các kỹ thuật kế toán phức tạp để che giấu nợ và thổi phồng lợi nhuận. Khi gian lận bị phát hiện, cổ phiếu Enron giảm từ 90 USD/cổ phiếu xuống còn 12 USD/cổ phiếu trong vòng một năm. Các chỉ số chứng khoán Mỹ chao đảo - S&P 500 giảm 50%, Dow Jones giảm 27% trong nửa năm sau đó. Vụ việc này đã dẫn đến sự sụp đổ của Enron và sự ra đời của Đạo luật Sarbanes-Oxley nhằm tăng cường trách nhiệm minh bạch thông tin của các công ty niêm yết.

Năm 2015, Toshiba, một trong những tập đoàn công nghệ lớn nhất Nhật Bản, bị phát hiện gian lận tài chính lên tới 1,2 tỷ USD trong suốt 7 năm. Cổ phiếu Toshiba giảm 40% chỉ sau 3 phiên giao dịch; chỉ số Nikkei cũng mất hơn 12% trong một vài phiên, làm suy giảm mạnh niềm tin của nhà đầu tư đối với thị trường chứng khoán Nhật Bản. Từ đó, các quy định về công bố thông tin tại Nhật Bản đã được siết chặt đáng kể.

Minh bạch thông tin giúp giảm thiểu tình trạng bất đối xứng thông tin giữa các nhà đầu tư và doanh nghiệp, từ đó nâng cao niềm tin thị trường và giá trị cổ phiếu. Theo Thông tư 96/2020/TT-BTC, các đối tượng phải công bố thông tin bao gồm công ty đại chúng, tổ chức phát hành trái phiếu, công ty chứng khoán và các nhà đầu tư lớn. Minh bạch thông tin còn là công cụ hữu hiệu giúp ngăn chặn hành vi gian lận, thao túng thị trường và bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư nhỏ lẻ

Theo đó, doanh nghiệp niêm yết cần công bố đầy đủ, chính xác và kịp thời các thông tin tài chính, hoạt động kinh doanh và những sự kiện quan trọng có thể ảnh hưởng đến giá cổ phiếu. Công ty chứng khoán cần cung cấp các dịch vụ tư vấn, hỗ trợ doanh nghiệp trong việc công khai thông tin một cách chính xác và đầy đủ. Quỹ đầu tư phải minh bạch về chiến lược đầu tư, danh mục đầu tư và các rủi ro liên quan. Cuối cùng, cơ quan quản lý đóng vai trò then chốt trong việc thiết lập quy định và cơ chế giám sát nhằm bảo đảm sự tuân thủ.

Giải pháp duy trì minh bạch thông tin

Trong điều kiện thị trường biến động mạnh, việc duy trì minh bạch thông tin gặp nhiều thách thức. Các yếu tố như biến động thị trường, thay đổi chính sách hoặc những sự kiện bất ngờ như đại dịch, thiên tai hoặc khủng hoảng tài chính có thể ảnh hưởng đến khả năng công khai thông tin của các chủ thể tham gia thị trường.

Để ứng phó, các doanh nghiệp cần cải thiện hệ thống quản trị, tăng cường trách nhiệm giải trình và ứng dụng công nghệ thông tin nhằm nâng cao hiệu quả công khai thông tin và giúp nhà đầu tư dễ dàng tiếp cận.

Đối với cơ quan quản lý, ngoài vai trò thiết lập qui định và giám sát, cần tổ chức các chương trình đào tạo và nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của minh bạch thông tin cho các doanh nghiệp và nhà đầu tư.

Ngoài ra, có thể học hỏi mô hình tổ chức giám sát độc lập. Tại Mỹ, Cơ quan quản lý ngành tài chính (Financial Industry Regulatory Authority - FINRA) là một tổ chức phi chính phủ độc lập được thành lập năm 2007, sau khi sáp nhập giữa Hiệp hội các Nhà kinh doanh chứng khoán quốc gia (NASD) và bộ phận quản lý, thực thi, trọng tài của Sở Giao dịch chứng khoán New York (NYSE).

FINRA có nhiệm vụ giám sát hơn 3.700 công ty môi giới, 155.000 văn phòng chi nhánh và gần 630.000 đại diện chứng khoán đã đăng ký. Tổ chức này giám sát các giao dịch cổ phiếu, trái phiếu doanh nghiệp, hợp đồng tương lai và quyền chọn, đồng thời có quyền xử lý kỷ luật đối với những hành vi vi phạm.

Bên cạnh đó, FINRA tổ chức các kỳ thi chứng chỉ bắt buộc đối với chuyên gia chứng khoán và cung cấp dịch vụ BrokerCheck - một cơ sở dữ liệu giúp người dân tra cứu thông tin về nhà môi giới, cố vấn đầu tư như chứng chỉ, kinh nghiệm làm việc và năng lực hành nghề.

Ngoài ra, không thể không nhắc đến vai trò của báo chí trong việc truyền tải thông tin chính thống, góp phần xây dựng một thị trường chứng khoán minh bạch và công bằng. Thông qua các bài viết chuyên sâu, phân tích thị trường và phỏng vấn chuyên gia, báo chí giúp nhà đầu tư tiếp cận kịp thời thông tin về kinh tế vĩ mô, xu hướng thị trường, tình hình tài chính doanh nghiệp cũng như chính sách điều hành từ cơ quan quản lý.

Ngoài việc cung cấp thông tin, báo chí còn đóng vai trò giám sát, phản ánh các hành vi vi phạm như thao túng thị trường, gian lận tài chính, từ đó nâng cao nhận thức cộng đồng và bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư. Khi thị trường xuất hiện tin đồn thất thiệt, báo chí là kênh kiểm chứng thông tin, đưa ra dữ liệu đáng tin cậy nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đến giá cổ phiếu và tâm lý nhà đầu tư.

Nhờ vậy, báo chí không chỉ hỗ trợ nhà đầu tư ra quyết định chính xác, mà còn góp phần thúc đẩy sự phát triển minh bạch và bền vững của thị trường chứng khoán.