Công ty phải giảm vốn điều lệ khi mua cổ phiếu quỹ
Trong hoạt động của công ty cổ phần có thể xảy ra tình huống mua, bán lại cổ phiếu đã phát hành và thường được gọi là chung là giao dịch cổ phiếu quỹ. Mục đích mua cổ phiếu quỹ khá đa dạng, công ty cổ phần có thể bị bắt buộc phải mua lại cổ phần theo yêu cầu của cổ đông trong một số trường hợp đặc biệt.
Công ty có thể tự mình quyết định mua lại cổ phần đã phát hành để làm cổ phiếu quỹ trong một số trường hợp thường thấy như giá thị trường của cổ phiếu thấp so với giá trị doanh nghiệp, công ty dư thừa nguồn tiền và chưa có dự án đầu tư, mua cổ phiếu quỹ để giảm số lượng cổ phiếu đang lưu hành như một biện pháp chống thâu tóm thù địch. Ngoài ra, thực tế trên thị trường chứng khoán Việt Nam cho thấy, một số doanh nghiệp đã mua cổ phiếu quỹ để bình ổn thị giá trong tình huống thị trường xuống sâu do các biến cố lớn.
Về pháp luật, Luật Doanh nghiệp 2005 có quy định về việc công ty cổ phần mua lại cổ phần theo quyết định của cổ đông hoặc theo quyết định của công ty, đồng thời quy định điều kiện thanh toán và xử lý các cổ phần mua lại. Tương đồng với Luật Doanh nghiệp 2005, Luật Chứng khoán 2006 cũng có quy định về việc mua lại cổ phần.
Tuy nhiên, Luật Doanh nghiệp 2014 thay thế Luật Doanh nghiệp 2005 có Điều 129, Điều 130 quy định về việc mua lại cổ phần theo yêu cầu của cổ đông hoặc theo quyết định của công ty tương tự như Luật Doanh nghiệp 2005. Sự khác biệt nằm ở quy định về điều kiện thanh toán và xử lý các cổ phần được mua lại.
Nếu như Luật Doanh nghiệp 2005 quy định số cổ phần mua lại là số cổ phần thu về và được quyền chào bán, thì Luật Doanh nghiệp 2014 coi đây là cổ phần chưa bán và công ty phải làm thủ tục điều chỉnh giảm vốn điều lệ tương ứng với tổng giá trị mệnh giá các cổ phần được công ty mua lại trong thời hạn 5 ngày kể từ ngày hoàn thành việc thanh toán mua lại cổ phần, trừ trường hợp pháp luật chứng khoán có quy định khác.
Tại thời điểm Luật Doanh nghiệp 2014 có hiệu lực, Luật Chứng khoán 2006 vẫn còn hiệu lực và do có quy định khác nhau giữa Luật Doanh nghiệp và Luật Chứng khoán nên từ đó đến nay quy định này chưa áp dụng với công ty đại chúng.
Quy định của Luật Doanh nghiệp 2014 được xây dựng để phù hợp với các công ty cổ phần trong đó có rất nhiều công ty không phải công ty đại chúng và không niêm yết. Để phù hợp với thị trường chứng khoán, công ty niêm yết, công ty đại chúng, Luật Doanh nghiệp 2014 đã trao quyền: “trừ trường hợp pháp luật chứng khoán quy định khác,” nhưng khi sửa đổi Luật Chứng khoán 2006, cơ quan soạn thảo đã đưa quy định bắt buộc giảm vốn điều lệ khi doanh nghiệp mua cổ phiếu quỹ để thống nhất quy định của Luật Doanh nghiệp và Luật Chứng khoán, tránh xung đột quy định giữa công ty đại chúng và công ty chưa đại chúng.
Cụ thể, Luật Chứng khoán 2019 có Điều 36 quy định về việc công ty đại chúng mua lại cổ phiếu quỹ của chính mình khá chi tiết từ điều kiện để mua lại cổ phiếu, trường hợp không được mua lại. Tuy nhiên, cơ chế xử lý cổ phần mua lại tương tự như Luật Doanh nghiệp 2014, công ty phải coi đây là số cổ phần chưa bán và làm thủ tục giảm vốn điều lệ.
Không ít công ty đại chúng không thỏa mãn với quy định mới và mong muốn được mua cổ phiếu quỹ như trước
Như vậy, từ 1/1/2021, quy định công ty cổ phần phải giảm vốn điều lệ khi mua cổ phiếu quỹ được áp dụng thống nhất. Theo ông Nguyễn Kim Long, Giám đốc Pháp chế và Kiểm soát nội bộ, Công ty Chứng khoán SSI, về mặt thủ tục giảm vốn điều lệ, đối với các công ty đại chúng đang có cổ phiếu niêm yết hoặc đăng ký giao dịch, thủ tục có thể nhiều hơn so với các công ty không đại chúng. Doanh nghiệp cần làm thêm các thủ tục thay đổi đăng ký lưu ký, giảm tổng số cổ phiếu đang lưu hành và thay đổi niêm yết tại các Sở Giao dịch cùng với thủ tục giảm vốn điều lệ.
Dự thảo Nghị định hướng dẫn Luật Chứng khoán 2019 có quy định xử lý riêng số cổ phiếu quỹ doanh nghiệp đã mua trước ngày 1/1/2020, theo đó, các doanh nghiệp có thể giữ lại số cổ phiếu quỹ này mà không phải làm thủ tục giảm vốn điều lệ ngay sau thời điểm 1/1/2020 và có thể bán ra. Tuy nhiên, doanh nghiệp sẽ không được mua cổ phiếu quỹ mới cho đến khi xử lý xong số cổ phiếu quỹ đã mua.
Doanh nghiệp mong muốn được mua cổ phiếu quỹ như trước
Góp ý cho dự thảo Thông tư hướng dẫn hoạt động của công ty chứng khoán nhằm đảm bảo quy định pháp luật đồng bộ vào thời điểm Luật Chứng khoán mới có hiệu lực, Công ty Chứng khoán An Bình cho rằng, việc chấm dứt chế định cổ phiếu quỹ đối với công ty đại chúng là sự mất mát đáng tiếc. Đây là một chế định pháp lý có tính tính phổ biến trên thế giới, có giá trị trong việc phòng vệ của công ty niêm yết trước nguy cơ bị thâu tóm; đỡ giá cổ phiếu khi thị trường xấu; giảm áp lực chia cổ tức trong khi vẫn linh hoạt về mức vốn điều lệ và là công cụ thực hiện chương trình ESOP (phát hành cổ phiếu cho người lao động)… Luật Chứng khoán 2019 đã xoá bỏ chế định này thì cơ sở pháp lý để quy định về cổ phiếu quỹ không còn.
Về bản chất, dự thảo Thông tư quy định, mua lại cổ phiếu là để huỷ và giảm vốn điều lệ tương ứng, tức là không còn cổ phiếu quỹ, nên Công ty Chứng khoán An Bình đề nghị không sử dụng thuật ngữ cổ phiếu quỹ, vì có thể dẫn đến sự hiểu sai và áp dụng sai Luật. Dự thảo Thông tư chỉ có thể hướng dẫn trường hợp kỹ thuật đặc thù là công ty chứng khoán mua cổ phiếu của chính mình để sửa lỗi và mua cổ phiếu lẻ kèm theo thời hạn phải xử lý (để không bị làm thủ tục giảm vốn điều lệ tương ứng).
Đối với công ty đại chúng, ông Nguyễn Kim Long cho biết, SSI ghi nhận ý kiến của không ít công ty đại chúng không thỏa mãn với quy định mới này và mong muốn được mua cổ phiếu quỹ như trước.
“Nhưng sự thực phải chấp nhận là quy định doanh nghiệp mua cổ phiếu quỹ phải giảm vốn điều lệ đã quy định trong Luật Chứng khoán 2019 và sẽ có hiệu lực từ 1/1/2020, chúng ta không có cách nào khác ngoài việc chuẩn bị để tuân thủ quy định này. Doanh nghiệp sẽ phải cân nhắc thận trọng khi quyết định mua cổ phiếu quỹ sau khi Luật Chứng khoán mới có hiệu lực. Một số doanh nghiệp muốn mua cổ phiếu quỹ với mục đích bình ổn giá sẽ không còn khả thi. Với mục đích chống thâu tóm thù địch, tôi tin doanh nghiệp vẫn còn nhiều cách khác để thực hiện, ngoài phương án mua cổ phiếu quỹ như trước đây”, ông Long nói.
Luật Chứng khoán mới chưa có hiệu lực, Công ty Chứng khoán An Bình đã đề nghị “sớm sửa Luật Chứng khoán để khôi phục lại chế định cổ phiếu quỹ áp dụng đối với công ty đại chúng”.
