"Các quyết định chính sách thương mại khó lường của Tổng thống Donald Trump và sự mất giá mạnh của đồng đô la có thể đang khuyến khích sự dịch chuyển nhanh hơn sang các tiền tệ khác", Francesco Pesole, chiến lược gia ngoại hối tại ING cho biết.
Dù đồng đô la tiếp tục thống trị dự trữ ngoại hối toàn cầu, tỷ trọng của đồng tiền này đã giảm từ hơn 70% vào năm 2000 xuống còn 57,8% vào năm 2024. Gần đây hơn, đồng đô la cũng chứng kiến một đợt bán tháo mạnh trong năm nay, đặc biệt là vào tháng 4, sau sự bất ổn xung quanh việc hoạch định chính sách của Mỹ. Kể từ đầu năm, chỉ số đồng đô la đã giảm hơn 8%.
Mặc dù phi đô la hóa không hẳn là một hiện tượng mới, nhưng câu chuyện đã thay đổi. Các nhà đầu tư và nhà hoạch định chính sách đang bắt đầu nhận ra rằng, đồng đô la có thể và đã được sử dụng như một đòn bẩy trong các cuộc đàm phán thương mại. Điều này đã dẫn đến việc đánh giá lại các danh mục đầu tư chủ yếu là đồng đô la.
"Các quốc gia đang xem xét thực tế rằng đồng đô la đã và có thể được sử dụng như một loại vũ khí trong thương mại, các lệnh trừng phạt trực tiếp… Tôi nghĩ đó là sự thay đổi thực sự trong vài tháng qua", Mitul Kotecha, người đứng đầu chiến lược vĩ mô FX và thị trường mới nổi tại châu Á của Barclays cho biết.
“Phi đô la hóa đang gia tăng khi các nền kinh tế châu Á nói riêng tìm cách giảm sự phụ thuộc vào đồng đô la với hy vọng sử dụng đồng nội tệ làm phương tiện trao đổi để giảm rủi ro ngoại hối”, Lin Li, người đứng đầu bộ phận nghiên cứu thị trường toàn cầu tại châu Á của MUFG cho biết.
 |
Tỷ lệ dự trữ ngoại hối của các đồng tiền vào quý III/2024 |
Quá trình phi đô la hóa tăng tốc
Gần đây, Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) đã cam kết thúc đẩy việc sử dụng tiền tệ địa phương trong thương mại và đầu tư như một phần của Kế hoạch chiến lược cộng đồng kinh tế mới được công bố cho giai đoạn 2026 - 2030. Kế hoạch này nêu rõ những nỗ lực nhằm giảm thiểu các cú sốc liên quan đến biến động tỷ giá hối đoái bằng cách thúc đẩy thanh toán bằng tiền tệ địa phương và tăng cường kết nối thanh toán trong khu vực.
Theo Bank of America, động thái giảm tiếp xúc với đồng đô la đang ngày càng gia tăng ở ASEAN chủ yếu do hai động lực: người dân và các công ty dần chuyển đổi tiền tiết kiệm bằng đô la trở lại tiền tệ địa phương và các nhà đầu tư lớn phòng hộ rủi ro đầu tư nước ngoài mạnh mẽ hơn.
Abhay Gupta, chiến lược gia về thu nhập cố định và ngoại hối của Bank of America cho biết: "Quá trình phi đô la hóa ở ASEAN có khả năng tăng tốc, chủ yếu thông qua việc chuyển đổi tiền gửi ngoại tệ tích lũy từ năm 2022".
Ngoài ASEAN, các quốc gia BRICS gồm Ấn Độ và Trung Quốc cũng đã tích cực phát triển và bán hệ thống thanh toán của riêng mình để bỏ qua các hệ thống truyền thống như SWIFT và giảm sự phụ thuộc vào đồng đô la. Trung Quốc cũng đã thúc đẩy thanh toán thương mại song phương bằng đồng nhân dân tệ.
“Phi đô la hóa là một quá trình đang diễn ra chậm… Nhưng chúng ta có thể thấy điều đó từ dự trữ ngoại hối của các ngân hàng trung ương. Chúng ta có thể thấy điều đó từ tỷ trọng đô la trong các giao dịch thương mại", chiến lược gia Mitul Kotecha cho biết.
Các nền kinh tế châu Á như Singapore, Hàn Quốc, Đài Loan (Trung Quốc), Hồng Kông (Trung Quốc) và Trung Quốc sở hữu một phần lớn tài sản nước ngoài, mang lại tiềm năng lớn nhất để hồi hương thu nhập hoặc tài sản nước ngoài trở lại tiền tệ địa phương.
Andy Ji, nhà phân tích tỷ giá và ngoại hối châu Á của ITC Markets lưu ý, nhu cầu đồng đô la sẽ giảm đáng kể hơn đối với các nền kinh tế phụ thuộc nhiều nhất vào thương mại, đặc biệt là các quốc gia ASEAN+3 gồm Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc cùng với 10 quốc gia thành viên ASEAN. Tính đến tháng 11/2024, ASEAN+3 có hơn 80% hóa đơn thương mại bằng đồng đô la.
Theo Nomura, phi đô la hóa cũng đang diễn ra khi các nhà đầu tư châu Á ngày càng phòng hộ rủi ro bằng đô la. Động thái này được các nhà đầu tư thực hiện để tự bảo vệ mình khỏi những biến động lớn về giá trị tiền tệ bằng cách chốt tỷ giá hối đoái để tránh thiệt hại nếu đồng đô la biến động mạnh bất ngờ.
Khi nhà đầu tư phòng hộ cho khoản đầu tư vào đồng đô la, họ bán đồng đô la và mua các tiền tệ địa phương, điều này làm tăng nhu cầu và khiến tiền tệ địa phương tăng giá so với đồng đô la.
Craig Chan, Giám đốc chiến lược ngoại hối toàn cầu tại Nomura Securities cho biết: "Một số đồng tiền có hiệu suất cao mà chúng tôi đang xem xét sẽ là đồng yên Nhật, đồng won Hàn Quốc và đồng đô la Đài Loan".
Theo Nomura, tỷ lệ phòng hộ đối với các công ty bảo hiểm nhân thọ Nhật Bản là khoảng 44%. Dựa trên ước tính của Nomura, con số đó đã tăng lên khoảng 48% vào tháng 4 và tháng 5. Đối với Đài Loan (Trung Quốc), Nomura ước tính tỷ lệ phòng hộ là khoảng 70%.
Đồng đô la vẫn là vua?
Sự dịch chuyển khỏi đồng đô la cũng đặt ra câu hỏi liệu đây có phải là giai đoạn tạm thời hay là sự dịch chuyển mang tính cấu trúc.
Cedric Chehab, nhà kinh tế trưởng tại BMI cho biết, quá trình đô la hóa đang diễn ra có thể vẫn chỉ là yếu tố chu kỳ, nó sẽ chỉ mang tính cấu trúc nếu Mỹ áp dụng các biện pháp trừng phạt mạnh mẽ hơn, khiến các ngân hàng trung ương cảnh giác với việc nắm giữ quá nhiều đồng đô la; kịch bản thứ hai sẽ là nếu chính phủ yêu cầu các quỹ hưu trí của họ đầu tư một phần lớn tài sản trong nước.
Trong khi một số quốc gia đang giảm mức độ tiếp xúc và sự phụ thuộc vào đồng đô la, thì việc hạ bệ vị trí là đồng tiền dự trữ số một của đồng đô la vẫn còn là thách thức.
“Không có tiền tệ nào khác có cùng tính thanh khoản, độ sâu của thị trường trái phiếu và tín dụng như đồng đô la, vì vậy vấn đề ở đây là sức hấp dẫn dự trữ của đồng đô la giảm đi, chứ không phải là mất đi ngai vương của nó”, chiến lược gia Francesco Pesole cho biết.
Theo Peter Kinsella, Giám đốc chiến lược Forex toàn cầu tại Union Bancaire Privée, điều quan trọng là phải phân biệt giữa sự suy yếu của đồng đô la với phi đô la hóa.
“Chúng ta đã thấy đồng đô la suy yếu trước đây qua nhiều chu kỳ và chế độ khác nhau - nhưng nó luôn duy trì được vị thế dự trữ và ngôi vương của mình… Việc sử dụng đồng đô la trong thương mại và lập hóa đơn vẫn là quan trọng, mặc dù mức độ tiếp xúc với đồng đô la đã giảm. Tính đến tháng 4 năm nay, hơn một nửa thương mại toàn cầu vẫn được lập hóa đơn bằng đô la… Mặc dù vậy, sự suy giảm rộng rãi hơn trong việc sử dụng đồng đô la như một tài sản dự trữ dường như sẽ tiếp tục và tôi rất mong đợi rằng vàng sẽ là bên hưởng lợi chính từ điều này”, ông cho biết.
