Quản trị công ty và quản lý rủi ro về thuế

Công ty Ernst & Young thường xuyên tiến hành khảo sát trên toàn cầu các vấn đề lớn về thuế, mà hiện nay các cán bộ quản lý doanh nghiệp đang vướng mắc khi xử lý rủi ro kinh doanh.

Theo kết quả khảo sát gần đây, hơn 2/3 trong số 500 cán bộ quản lý phụ trách thuế trong doanh nghiệp coi quản lý rủi ro về thuế là yếu tố quyết định trong công tác quản trị công ty, còn 70% trong số họ tin rằng, quản lý rủi ro về thuế hết sức quan trọng trong việc giữ gìn uy tín chung của doanh nghiệp.

Nguy cơ bị mất uy tín đã đưa vấn đề thuế từ chỗ chưa được coi trọng lên thành một vấn đề có tầm quan trọng chiến lược đối với bất cứ doanh nghiệp nào.

Thực tế gần đây, báo chí Việt Nam đã đăng tải một số bài với phân tích chi tiết quá trình vi phạm các quy định về thuế của một số doanh nghiệp.

Kết quả khảo sát của Ernst & Young cho thấy, hơn 90% cán bộ quản lý phụ trách thuế trong doanh nghiệp cho rằng, những thay đổi về luật thuế và cách hiểu về luật thuế của cơ quan thuế là yếu tố chủ chốt làm tăng thêm rủi ro về thuế. Về khía cạnh này thì Việt Nam cũng không phải là một ngoại lệ.

Trên thế giới, cán bộ quản lý phụ trách thuế trong doanh nghiệp đang phải đương đầu với những thách thức thực sự khi môi trường kinh doanh ngày càng tập trung vào vấn đề quản trị công ty, trong đó có cả quản lý rủi ro về thuế.

Không có gì đáng ngạc nhiên sau vụ sụp đổ của Công ty Enron và sự ra đời của các đạo luật mới như Sarbanes - Oxley tại Mỹ, nhiều công ty có khuynh hướng phòng chống rủi ro tích cực hơn trong công tác quản lý thuế và báo cáo.

Các doanh nghiệp với bộ phận thuế hàng đầu đang lồng ghép nhiệm vụ quản lý rủi ro về thuế vào công tác quản trị rủi ro trong toàn doanh nghiệp.

Những điều nói trên cũng nên áp dụng ở Việt Nam . Hội đồng quản trị cần đảm bảo rằng, doanh nghiệp luôn tuân thủ các văn bản pháp luật về thuế. Sự tuân thủ này cũng đóng góp vào việc nâng cao lợi ích cho cổ đông.

Một trong những nguyên nhân tại sao ở Việt Nam , công tác quản lý rủi ro về thuế đang ngày càng trở nên quan trọng hơn trong thời gian gần đây là vì:

Việc áp dụng chế độ tự kê khai và các quy định về xử lý vi phạm trong lĩnh vực thuế cho phép số tiền phạt vi phạm có thể cao gấp 3 lần số tiền thuế phải nộp bổ sung khi bị thanh tra thuế.

Doanh nghiệp Việt Nam , nhất là những công ty mới hoạt động trên thị trường toàn cầu muốn áp dụng các thông lệ quốc tế tốt nhất, kể cả những thông lệ về tuân thủ các quy định về thuế và quản lý rủi ro về thuế. Điều này cũng đúng với các công ty đang tìm kiếm nhà đầu tư chiến lược nước ngoài.

Các nhà đầu tư nước ngoài tìm kiếm cơ hội mua cổ phần của công ty Việt Nam cũng nhìn nhận rủi ro về thuế là một trong những vấn đề mà họ hết sức quan tâm.

Điểm xuất phát khi tiến hành cuộc đánh giá toàn diện là xác định phương pháp tiếp cận đối với các vấn đề rủi ro về thuế phổ biến nhất của doanh nghiệp.

Phương pháp tiếp cận thực dụng đối với rủi ro về thuế của chủ doanh nghiệp chắc sẽ không được các công ty đa quốc gia chấp nhận. Điều này có thể ảnh hưởng đến mức giá mà các công ty đa quốc gia sẵn sàng trả hoặc thậm chí ảnh hưởng đến quyết định liệu có nên tiến hành thương vụ như dự định không.

Cho dù công ty được thành lập dưới hình thức nào, là công ty có vốn đầu tư nước ngoài hay công ty trong nước, thì các chính sách và biện pháp kiểm soát về thuế cũng cần được thiết lập và các quy trình hợp lý giải thích rõ ràng cho hội đồng quản trị rằng, doanh nghiệp đang tuân thủ các nghĩa vụ thuế của mình.

Rủi ro thuế là gì?

Công ty Ernst & Young định nghĩa rủi ro về thuế như sau: Bất cứ sự kiện, hành động hay không hành động nào về chiến lược thuế, hoạt động kinh doanh, báo cáo tài chính hay vấn đề tuân thủ luật pháp làm ảnh hưởng có hại đến tình hình thuế hay tình hình kinh doanh của doanh nghiệp, hoặc dẫn đến bị phạt, phải nộp thêm thuế, ảnh hưởng đến uy tín, mất cơ hội kinh doanh hoặc có ảnh hưởng đến báo cáo tài chính.

Ở Úc, Cơ quan Thuế (ATO) quy định rằng, nguyên tắc cơ bản của một cơ chế quản trị tốt là hội đồng quản trị có trách nhiệm cao nhất trong việc xác định được các rủi ro thuế.  ATO và Sở Giao dịch chứng khoán Úc đã ban hành một danh sách câu hỏi mà họ cho rằng, hội đồng quản trị các công ty niêm yết phải trả lời được.

Hội đồng quản trị phải biết được điểm yếu trong cơ cấu, quy trình và các phương pháp thực hiện tuân thủ pháp luật về thuế, và phải thiết lập quy trình quản lý những rủi ro này.

Các biện pháp thực hiện

Điều ưu tiên cần thực hiện là thiết lập bằng văn bản một khuôn khổ quản lý rủi ro thuế mang tính tổng thể và bền vững.

Ban lãnh đạo phải phát hiện, đánh giá và quản lý rủi ro, và theo dõi mức độ hiệu quả của chương trình quản lý rủi ro thuế do chương trình này ảnh hưởng đến toàn doanh nghiệp.

Thành viên hội đồng quản trị cần tham gia ở mức độ nào vào việc kiểm tra sự tuân thủ pháp luật thuế của doanh nghiệp? Nếu cho phép hội đồng quản trị tham gia vào công việc quản lý hàng ngày thì chắc sẽ làm suy yếu trách nhiệm của họ và làm họ mất tập trung vào việc định hướng chiến lược của doanh nghiệp. Để khắc phục bất cập này, hội đồng quản trị có thể thiết lập một khuôn khổ quản lý rủi ro thuế được quản lý như một bộ phận trực thuộc phòng kiểm toán nội bộ của doanh nghiệp. Sau đó, những người này chịu trách nhiệm báo cáo lên hội đồng quản trị và như vậy, chính sách này sẽ loại bỏ được nguy cơ thông tin bị sàng lọc.

Dĩ nhiên, hội đồng quản trị không phải là những chuyên gia về thuế, do đó vai trò của các cố vấn thuế cũng rất quan trọng.

Tóm lại, thuế chỉ là một trong những lĩnh vực thuộc cơ cấu quản trị công ty mà hội đồng quản trị phải chú trọng đến, thuế là lĩnh vực rủi ro cao đối với các doanh nghiệp. Hội đồng quản trị có thể tự quy định các chuẩn mực và chủ động quản lý vấn đề này cùng với các hình thức rủi ro khác. Sẽ là thiếu trách nhiệm nếu không thực hiện soát xét có hệ thống các vấn đề về thuế, hoặc tự cho là tất cả vấn đề về thuế đều đang được kiểm soát. Có một điều chắc chắn là, nếu rủi ro về thuế và các cơ hội không được quản lý ở cấp độ hội đồng quản trị, hoặc được quản trị tách biệt với các hình thức rủi ro khác, thì đó sẽ là một quả bom hẹn giờ đang chờ để phát nổ.