Báo chí tài chính góp phần nâng cao kiến thức cho người dân về quản lý tài chính cá nhân
Tầm quan trọng của kiến thức quản lý tài chính cá nhân
Tài chính giữ vai trò thiết yếu trong cuộc sống mỗi người, từ việc đáp ứng các nhu cầu cơ bản đến hoạch định tương lai và đạt được các mục tiêu cá nhân. Việc quản lý tốt thu nhập, chi tiêu, tiết kiệm và đầu tư giúp tạo dựng cuộc sống ổn định, hướng tới tự do tài chính và sự an tâm về tương lai.
Do kiến thức nền tảng về tài chính chưa được trang bị đầy đủ từ cấp phổ thông, nhiều người Việt Nam đang mắc phải không ít sai lầm trong quản lý tài chính cá nhân. Những biểu hiện phổ biến - thường xuyên được báo chí phản ánh - có thể kể đến như: chi tiêu thiếu kiểm soát, vượt quá thu nhập dẫn đến nợ nần; không có tích lũy để tiết kiệm hoặc đầu tư; không bắt đầu tiết kiệm sớm, bỏ lỡ cơ hội sinh lời theo thời gian (hiệu ứng lãi kép); thiếu hiểu biết về các sản phẩm tài chính, dẫn đến đầu tư không hiệu quả, thua lỗ, thậm chí mất trắng tài sản; thiếu kiến thức pháp lý, không đánh giá được rủi ro, dễ bị lừa đảo với số tiền lớn...
Trong đầu tư chứng khoán, khi thiếu kiến thức và không kiểm soát được lòng tham, nhà đầu tư dễ bị lôi kéo vào các cổ phiếu kém chất lượng, sử dụng đòn bẩy vay nợ quá cao, không có kế hoạch quản trị rủi ro hợp lý (phân bổ danh mục, đặt ngưỡng cắt lỗ...), dẫn đến thua lỗ nặng, thậm chí “cháy” tài khoản.
Trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp, nhiều nhà đầu tư không đánh giá kỹ khả năng trả nợ của doanh nghiệp phát hành, dẫn đến mất trắng vốn như đã xảy ra trong giai đoạn 2022 - 2023. Ngoài ra, không ít người bị lừa tham gia huy động vốn với lãi suất cao, sau đó bên huy động mất khả năng thanh toán.
 |
Bà Nguyễn Thị Thùy Linh, Giám đốc Khối Phân tích và Đầu tư, Công ty Chứng khoán An Bình (ABS) |
Hệ quả là chất lượng cuộc sống cá nhân bị ảnh hưởng nghiêm trọng: phá sản, vỡ nợ; không có quỹ dự phòng khi gặp biến cố như tai nạn, mất việc, bệnh nặng; thiếu vốn để khởi nghiệp hoặc đầu tư phát triển bản thân; không đủ tiền cho các chi tiêu thiết yếu; dễ rơi vào phụ thuộc tài chính khi về già.
Đối với thị trường tài chính, việc người dân thiếu kiến thức không chỉ gây thiệt hại cá nhân mà còn tác động tiêu cực đến toàn hệ thống. Các hành vi tiêu dùng và đầu tư thiếu hiểu biết làm suy yếu thu nhập và tích lũy, bóp méo thị trường, gia tăng rủi ro hệ thống và cản trở sự phát triển bền vững của nền kinh tế.
Trong tín dụng cá nhân, nhiều ngân hàng và công ty tài chính phải trích lập dự phòng và xóa nợ xấu với số tiền lớn do người vay mất khả năng chi trả. Người có nợ xấu cũng sẽ gặp khó khăn khi tiếp cận vốn vay phục vụ sản xuất - kinh doanh. Với tín dụng ngoài hệ thống, các hành vi đòi nợ kiểu “xã hội đen” gây ra nhiều hệ lụy cho xã hội.
Trên thị trường cổ phiếu, nhà đầu tư thiếu kiến thức dễ bị dẫn dắt, trở thành con mồi của các đối tượng thao túng giá cổ phiếu, gây biến động bất thường, làm mất ổn định thị trường, giảm niềm tin của các nhà đầu tư chân chính. Điều này cản trở sự phát triển bền vững của thị trường vốn - nơi lẽ ra các doanh nghiệp minh bạch, chất lượng cần được ưu tiên hơn các doanh nghiệp yếu kém.
Trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp, việc doanh nghiệp phát hành mất khả năng trả nợ khiến dòng vốn xã hội bị “chôn” trong các dự án kém hiệu quả, gây thiệt hại kinh tế kéo dài.
Như vậy, quản lý tài chính cá nhân không chỉ quyết định mức sống, mà còn liên quan trực tiếp đến sự an toàn và hạnh phúc của mỗi người, đồng thời ảnh hưởng sâu rộng đến sự phát triển của thị trường tài chính. Đây không phải là kỹ năng dành riêng cho giới chuyên gia, mà là một năng lực sống thiết yếu với mọi cá nhân. Giải pháp dài hạn là cần phổ cập giáo dục tài chính cá nhân và đầu tư, ít nhất từ cấp phổ thông và đại học, đồng thời nâng cao vai trò truyền thông tài chính sâu rộng trong cộng đồng.
Vai trò quan trọng của báo chí
Trên thị trường cổ phiếu, nhà đầu tư thiếu kiến thức dễ bị dẫn dắt, trở thành con mồi của các đối tượng thao túng giá cổ phiếu, gây biến động bất thường, làm mất ổn định thị trường...
Tại nhiều quốc gia phát triển như Anh, Mỹ hay các nước Bắc Âu, nội dung về quản lý tài chính cá nhân đã được đưa vào giảng dạy từ cấp phổ thông. Đây là môn học bắt buộc, với nội dung bao gồm: quản lý ngân sách cá nhân, hiểu biết về các sản phẩm tài chính của ngân hàng, công ty bảo hiểm, công ty bất động sản; quyền lợi người tiêu dùng và các kỹ năng tài chính cơ bản khác. Những chương trình giáo dục này đã giúp nâng cao đáng kể tỷ lệ hiểu biết tài chính của người dân.
Tại Việt Nam, nội dung về tài chính cá nhân đã bắt đầu được đưa vào chương trình giáo dục phổ thông mới (từ năm 2018), nhưng còn mang tính cơ bản, rời rạc và chưa đi sâu vào ứng dụng thực tiễn.
Trong bối cảnh đó, báo chí đang trở thành kênh truyền thông phổ cập kiến thức tài chính thiết thực và dễ tiếp cận nhất. Nhiều cơ quan báo chí tài chính tại Việt Nam đã phát triển các chuyên mục riêng như: Tài chính cá nhân, Đầu tư, Bảo hiểm, Ngân hàng, Tài chính - Tiêu dùng, Quản trị tài chính, Chính sách thuế - ngân hàng...
Báo chí đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiểu biết tài chính cá nhân cho người dân thông qua một số khía cạnh.
Thứ nhất, diễn giải kiến thức tài chính một cách gần gũi, dễ hiểu. Các khái niệm tài chính như ngân sách cá nhân, tiết kiệm, đầu tư, vay nợ, bảo hiểm, lãi kép, tiền điện tử, cổ phiếu, trái phiếu, tỷ lệ P/E, margin, lạm phát... được trình bày dễ hiểu, với những ví dụ gần gũi, đi kèm sự so sánh, minh họa bằng hình ảnh đời sống.
Thứ hai, cập nhật thông tin về các sản phẩm tài chính và xu hướng mới như lãi suất tiền gửi, thẻ tín dụng, bảo hiểm, đầu tư ESG, tài sản mã hóa… cùng các lời khuyên về quản lý nợ, sử dụng thẻ tín dụng, lập kế hoạch tài chính dài hạn.
Thứ ba, cập nhật quy định pháp luật và cảnh báo rủi ro: đưa tin và phân tích các chính sách tài chính ảnh hưởng trực tiếp đến người dân, đồng thời cảnh báo các rủi ro thường gặp về các chiêu trò lừa đảo tài chính, bẫy tín dụng đen, áp lực thẻ tín dụng, đầu tư không có kiến thức...
Với thị trường chứng khoán, báo chí hỗ trợ cập nhật các chính sách quản lý ngành, thông tin hoạt động của các ngành kinh tế, thông tin doanh nghiệp, giúp nhà đầu tư phân tích, đánh giá và đưa ra quyết định đầu tư. Những phân tích về xu hướng giá cả hàng hóa, kết quả kinh doanh, sự kiện doanh nghiệp, hoạt động phát hành trái phiếu... là nguồn dữ liệu quan trọng đối với nhà đầu tư..
Nhờ khả năng phổ cập, định hướng và cảnh báo, báo chí đã và đang góp phần nâng cao dân trí tài chính - một nền tảng quan trọng để xây dựng xã hội tiêu dùng thông minh và phát triển bền vững.
