Bế tắc đối với tuyến cao tốc được chuẩn bị từ năm 2007, trị giá gần 800 triệu USD xuất phát từ Ngân hàng Thế giới (WB) khi từ tháng 3/2014 tới nay, nhà tài trợ này liên tục có đưa ra những đề xuất mới liên quan tới cấu trúc Dự án.
Cụ thể, sau khi tiến hành thẩm định nâng cao chất lượng nội bộ, WB cho rằng, việc lựa chọn nhà đầu tư thứ nhất (Tập đoàn Bitexco) không dựa trên cơ sở cạnh tranh sẽ là nguy cơ đối với khả năng thành công của Dự án.
WB đề nghị điều chỉnh cơ cấu cổ phần nắm giữ trong doanh nghiệp Dự án theo hướng chỉ cho nhà đầu tư thứ nhất sở hữu cổ phần dưới 50% theo hai phương án.
Phương án 1: cổ phần của Bitexco là 25%, nhà đầu tư thứ hai và nhà đầu tư tiềm năng khác như Chính phủ Việt Nam, Ngân hàng Phát triển châu Á chiếm 75%.
Phương án 2: cổ phần của Bitexco có thể chiếm tối đa 40% tùy thuộc vào đánh giá năng lực tài chính của nhà đầu tư nội địa này, phần còn lại phụ thuộc vào khả năng tham gia vốn chủ sở hữu của Chính phủ và các nhà đầu tư khác.
Bên cạnh đó, trong văn bản gửi Bộ Giao thông - Vận tải (GTVT) vào tháng 7/2014, WB đề nghị phía Việt Nam bổ sung khoản vốn vay thương mại (WB bảo lãnh) trị giá ít nhất 100 triệu USD vào giao dịch tài chính Dự án.
Được biết, những đề xuất này nếu được thực hiện sẽ làm thay đổi toàn bộ cấu trúc của Dự án được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 1597/QĐ-TTg về việc ban hành “Cơ chế quản lý và thực hiện Dự án đầu tư xây dựng đường cao tốc Dầu Giây - Phan Thiết thí điểm theo hình thức PPP”.
Cụ thể, theo cơ chế này, Bitexco được chọn là nhà đầu tư thứ nhất, giữ vị trí chi phối (60%) trong doanh nghiệp Dự án, nhà đầu tư thứ hai được lựa chọn thông qua đấu thầu cạnh tranh quốc tế. Phần vốn hỗ trợ của Nhà nước vào Dự án (VGF) được xác định.
Cần phải nói thêm rằng, việc chỉ định nhà đầu tư thứ nhất được thực hiện dựa trên cơ sở các tiêu chí lựa chọn xác định rõ ràng và bằng các văn bản trao đổi, thống nhất giữa Chính phủ Việt Nam và WB trong những năm 2009 - 2010. Đồng thời, nguyên tắc “giá do thị trường quyết định” được thể hiện qua việc nhà đầu tư thứ nhất phải chấp nhận kết quả lựa chọn nhà đầu tư thứ hai với một quy trình lựa chọn trên cơ sở cạnh tranh, chấp nhận giá do nhà đầu tư thứ hai chào và không được tham gia bất cứ khâu nào của quá trình xét thầu.
Theo đánh giá của các chuyên gia, việc WB cho rằng, quá trình lựa chọn nhà đầu tư đầu tư thứ nhất không dựa trên cạnh tranh là nguy cơ với khả năng thành công của Dự án đã phá vỡ những quan điểm đã được thống nhất giữa WB và các bộ, ngành Việt Nam trong quá trình chuẩn bị Dự án và sẽ ảnh hưởng tới niềm tin của nhà đầu tư đối với thị trường PPP của Việt Nam.
Bên cạnh đó, điều chỉnh cơ cấu vốn sở hữu trong doanh nghiệp sẽ dẫn tới thay đổi yêu cầu năng lực của nhà đầu tư thứ hai, phải thực hiện các thủ tục sơ tuyển lại, kéo dài thời gian thực hiện Dự án.
Trên thực tế, sau khi Bitexco cho biết, nếu không được tham gia trên vai trò cổ đông chi phối, họ chỉ tham gia 10% doanh nghiệp Dự án, cấu trúc tài chính của Dự án đã phải “chạy” lại, đồng thời với việc tiến hành tham vấn mô hình tài chính mới đối với cả các nhà đầu tư mới (chưa tham gia sơ tuyển) và 6 nhà đầu tư đã qua vòng sơ tuyển.
Như vậy, sau lễ mở hồ sơ dự sơ tuyển lựa chọn Nhà đầu tư thứ hai được tổ chức vào cuối tháng 11/2013, Dự án đã không ghi nhận được bất cứ tiến triển lớn nào để có thể đảm bảo công trình trọng điểm, cấp bách này có thể khởi công vào năm 2015.
Theo đánh giá của Bộ GTVT, tiến trình Dự án sẽ chậm ít nhất 2 năm do phải trình duyệt lại cơ chế dự án, chuẩn bị và tổ chức mời sơ tuyển, đấu thầu lại và rất khó hoàn thành trước năm 2020.
“Trong khi đó, đến năm 2018, một số đoạn tuyến trên Quốc lộ 1 với 2 làn (từ Đồng Nai đến Bình Thuận) trong khu vực Dự án đi qua sẽ quá tải, ảnh hưởng đến phát triển kinh tế - xã hội của cả vùng”, lãnh đạo Bộ GTVT cho biết.
